Жигитликни, жашаугъа итиниулюкню, чыдамлылыкъны 872 кюню бла кечеси

27 январьда Ленинград душмандан толусунлай эркин этилгенди

Ленинградны блокадасы адам улуну тарыхында бек кюйсюз, ачы, къыйын заманларындан бириди десек, жангыллыкъ тюйюлбюз. Тюрлю-тюрлю шартлагъа кёре, аны кезиуюнде шахарчыланы жартысы ачдан, сууукъладан ёлгендиле. Алай битеу сынаулагъа, душман авиацияны  атышыуларына  да къарамай, ленинградчыла Хорламны жууукълашдырыр ючюн кеслерин аямагъандыла.

«…бишген алмача…»

Гитлер битеу дуниягъа: «Ленинград, бишген  алмача,  къол аязыма тюшергин ашыкъмай  сакъларыкъма», - деп махтана эди шахарны къуршоугъа ала.  Алай ол  муратына жеталмагъанды, анга былайда умутун юзерге, аны бла бирге уа совет халкъны къатылыгъын сынаргъа тюшгенди. 

Немисли аскерлеге  1941 жылны кюз артына дери Ленинградны, Минскни, Киевни зорларгъа борч салыннганды. Гитлер бу шахарла аны къолуна тюшселе, урушда хорларыгъына ишексиз эди. Немисли аналитикле уа ол хорлам  тылгъа къачхан дивизияланы кёллерин сындырыргъа, совет идеологияны бузаргъа онг берлигин жаза эдиле.  Ызы бла  фашистле Москваны ахырда къыйналмай аллыкъларына толу ийнанып болгъандыла.

Сейир тарихле

Блокада 872 кюнню бла кечени баргъанды: гитлерчиле къыралыбызны шимал ара шахарын къуршоугъа 1941 жылда 8 сентябрьде алгъандыла. Алай аны эркин этер ючюн а совет аскерчилеге юч жыл къазауат бардырыргъа тюшгенди, блокада 1943 жылда 27 январьда кетерилгенди. Бу кезиуде шахарда болгъан сейир шартла бла шагъырей этерге сюебиз.

Сёз ючюн, къуршоуну кезиуюнде уа, экспертле санагъанларыча, фашистле 150 минг артиллерия топ, 107 минг фугас топ атдыргъандыла. Аланы хатасындан 3 минг мекям жер бла тенг этилгенди. Алай ленинградчыланы жигитликлерини хайырындан баш магъаналы эсгертмелени, тарых  мекямланы сакъланнгандыла. Ол санда Аничков кёпюрден атланы эсгертмелери тешилип, аланы жер тюбюне басдырылгъан эдиле.  

Блокаданы биринчи кюнлеринде, алыкъа аны кюйсюзлюгю ачыкъ белгили болгъунчу, адамлагъа ётмек жетер тенгли бир юлешиннгенди. Алай ун аз болгъаны ачыкъланнганлай, аны ёлчеми къысхартылады: ишчилеге кюннге 250 грамм берилгенди, сабийлеге бла ишлемегенлеге уа – 125 грамм. Алай анга ётмек деп айтхан да къыйынды. Шёндюгю эркинликге юйреннгенле аны ауузгъа да алаллыкъ тюйюлдюле: къара будайгъа бла зынтхыгъа целлюлоза, назыны ийнелерин, солод, аныча башха къошакъла этилгендиле. Аны ючюн а ётмек ачы эм къап-къара болгъанды.  

Ленинградчыла Хорламны къолдан келгенлерича жууукълашдыргъандыла. Хар кюнден да шахарчыла жаралы болгъан аскерчилеге  къанларын бергендиле, алай тёленнген ахчаны алмай, фронтха жыйгъандыла. Артда бу ахчагъа «Ленинградны донору» деген самолёт ишленнген эди. Блокаданы кезиуюнде уа ленинградчыла 144 минг литр къан бергендиле фронтха.

Бек къыйын кезиуледе да культура жашау тохтамагъанды: блокаданы юсюнден назмула, симфонияла жазылгъандыла. Белгили композитор Шостакович, онгу бола тургъанлай, сюйген шахарын къоюп кетмегенди. Аны  Ленинград кёрген къыйынлыкъланы юслеринден симфониясы адамланы жашаугъа итиниулюклерин ачыкълагъанды.

 «Искра» операция

Къуршоуну чачдырыу совет  къыралны оноучуларыны баш магъаналы борчларындан бири болгъанды.  1943 жылда 12 январьда шахарны эркин этиу операция башланады. Анга Волхов эм Ленинград фронтла, Балтий флот эм Ладога флотилия да къатышхандыла. Алты кюнню ичинде къаты сермешледе  фронтланы аскерлери душманны чачдырып, бири бири алларына келгендиле. Бирге тюбешедиле.

18 январьда блокада кетериледи.   Ленинградны эмда областьны саулай да душманладан ариуланыу башланады. Бу хорлам аскерчилени, офицерлени, мамыр адамланы къанлары бла келтирилгенди. 1942 жылда 22 декабрьде  «За оборону Ленинграда» деген майдал тохташдырылгъанды. Экспертлени айтханларына кёре, бу бийик къырал саугъагъа 1,5 миллион адам тийишли болгъанды, ол санда блокаданы сынагъан 15 минг сабий да.  

Тарыхчыланы айтханларына кёре,  блокаданы кезиуюнде Ленинградда  600 мингден 1,5 миллионнга дери мамыр адам жоюлгъанды. Нюрнберг сюдде 632 минг адам ёлгенди деген шартла айтылгъан эдиле, аладан а артиллерия атышыуладан жаланда 3 проценти жоюлгъанды, къалгъанлары уа ачлыкъгъа, сууукълагъа, сынаулагъа чыдаялмагъандыла.  Ёлгенлени кёбюсю Пискарев къабырлада асыралгъандыла, сагъыш бир этигиз, аны кенглиги 26 гектарды. Мында 500 минг блокадачы тапханды кесине тынчлыкъ. 

1944 жылда 27 январьда Ленинград область толусунлай немисли аскерледен эркин этиледи. Гитлер аны ышаннгылы, кючлю аскерлери бу урушда нек хорлатханларын ахырда ангылап болмай эди, генераллары да анга шарт жууап бералмагъандыла.  

Шахар ючюн кюйсюз сермешлеге Къабарты-Малкъарны уланлары да къатышхандыла. Батырлыкъларын кёргюзтюп, къырал саугъалагъа тийишли болгъан уланларыбыз бла уа бюгюн да ёхтемленебиз.    Алай ненчасы  аты-чуу да чыкъмай, къарындаш къабырлада басдырылып къалгъан  болурла?