Къыйын къадары аны кючлю этгенди

 Жыл саны 60-дан атлагъан Гемуланы Аслангерийни 1942 жылда Уллу Ата журт урушха Гескентиде бичен ишлей тургъанынлай алып кетген эдиле. Аны акъылбалыкъ болмагъан сабийлерине да къарамай, власть органла ары биреуню орунуна ашырадыла. Ол хапарны бизге бир жыл мындан алгъа Гему улуну жашы Масхут айтхан эди. Алай, кёп да бармай, ол кеси да ауушханды. Бюгюнлюкде аны къарындашы Къазий эм эгечи Лейля сау-саламатдыла.

Мени ушакъ нёгерим Масхутха 92 жыл бола эди. Ол кёпню кёргенледенди. Сабийликден атадан ёксюз къалып, кёчгюнчюлюкню да сынагъанды.

 «…Биз анабыз Къубул бла Думаладан Яникойгъа кёчюп келген эдик 1943 жылда. Гергъокъладан жууукъларыбыз бизге бир гитче салам башлы юйчюклерин берген эдиле. Элни аягъында уллу болмагъан бахчачыкъ да бёлген эди да колхоз, аны да ишлей, жашаугъа аркъабызны келишдире башлайбыз. 1944 жылны жаз башы уа болмагъанча бир жылы эди. Март айны ал кюнлеринде элни тийресине аскер къауумла жыйылып тебирейдиле. Алгъын эл былай узун тюйюл эди. Аны ахыры шёндюгю Чегем шахаргъа элтген жол тенгшиде бошала эди. Сора совет аскерле элге кирмей, Чегемге элтген жол таба кетип, алайда тохтайдыла. Ызы бла къайтып келип, школда орналадыла. Андан сора уа элде кёчюрген этедиле деген хапар да жайылады. Алай аскерчиле ингир сайын халкъны жыйып, ол ётюрюк хапарды дегенни айта эдиле. Ол сёзню чыгъаргъанны да тутхан этерикбиз, биз бери солургъа келгенбиз деп, женгдирмей эдиле. Алай бла бир ненча кюн озады.  Сегизинчи мартны ингиринде уа Чабакълы сууну боюнунда колхозну ёгюзлери, арбалары  тургъан жерге халкъны кезиулю кере жыйып, тамбла сабан ишлеге чыгъаргъа керек боллукъду дегенни айтадыла. Сора эрттенликде уа эшик къагъылады. Танг иги да атмагъаны эсимдеди. Эшикни ачханыбызлай, ючеулен киредиле. Чыракъ жандырыгъыз, деп къадаладыла. Бир тартмадан къуралгъан чыракъчыгъыз бар эди. Анабыз жандырады аны. Сора келгенледен бири кёчгюнчюлюкню юсюнден буйрукъну окъуйду. Анда таулуланы къыралны уруш бармагъан регионларына кёчюрюрге деп айтыла эди. Жыйылыргъа да бек къыстау керек эди. Къолубузгъа жаланда юч-тёрт кюннге болурча бир азыкъчыкъ алыргъа эркин эдик.

Башыбызны орамгъа къаратханда уа, элни башындагъыланы машиналагъа жыйып, энишге алып келип тура эдиле. Жиляу-сыйыт тауушладан башынг хайран бола эди. Озгъан кюз нартюх иги битдирген эдик. Сора мен терк окъуна юйге къайтып, бир жабыугъа кётюралгъанымча бир нартюх жыяма. Аны алыргъа къойгъанларына бек къууаннган эдик. Алай бла бизни Нартаннга элтип, вагонлагъа жюклейдиле. Былайда къоншула сёз ючюн Таймазкъулланы Алибий сабийлери бла, Геляхланы Далхат, Таужан эм башхала бирге тюшген эдик. Алай бла Къазахстаннга  14 кюн чакълы баргъан эдик…» .

Акъсакъал бизге дагъыда жолда болгъан ишлени бир къауумларыны юсюнден хапарлагъанды. Сёз ючюн вагонла Астраханьнга жетгенде, алагъа челекле алыр, вокзалдагъы столовыйге барыгъыз, шорпа берликдиле, дейдиле.

- Барабыз. Барсагъ а, анда таулула юйреннген шорпа угъай, чабакъдан этлген уха бере эдиле. Алып келебиз Далхат бла. Алай анга юйренмеген адамла къатына окъуна бармагъан эдиле. Саратовха жете башлагъанлай, къарыусузла бла онгсузуракъла дунияларын алышындырып башлайдыла, - дейди Масхут.

Эки ыйыкъдан сора вагон Меркеге жетеди. Аны станциясында поезд кече арасында тохтайды. Эшиклени ачханда уа, таулуланы къазакълыла арбала бла сакълай эдиле. Саулукълуларын бла тириреклерин колхозлагъа малланы сайлагъанча айырып, алып кетип башлайдыла. Гемуланы юйюр а «Большевик» колхозгъа тюшедиле. Мени ушакъ нёгериме ол кезиуде 15 жыл бола эди.

- Колхозда, бек-биринчиден, банягъа элтген эдиле. Эки ыйыкъны ичинде барыбызны да бит къысханы бюгюн да кёзюмю юсюндеди,- дейди аппа.

Ызы бла аланы юйюрлерин эшиги, терезеси да болмагъан бир юйчюкде орнатадыла. От этерге отун окъуна жокъ эди ол тийреде. Сора аналары Къубулну амалсыз жиляуун къоншуда жашагъан къазакълы эшитип келип, жашчыкъладан, нек жиляйды анагъыз, деп сорады.

  «…Мен анга ангылатыргъа кюрешеме отунубуз болмагъанын от тамызыргъа. Сора ол мени биргесине элтип, юйюндеги саламдан юлюш чыгъарады, аны бла къалай от этерге кереклисин да ангылатады. Андан сора бир къауум заманны ол элтген нартюхчюгюбюз бла баш кечиндирген эди.  Ызы бла колхозну сабан ишлерине да къатышып башлайма. Кюнлени биринде бригадир келип, къазакъ тилде бир затла айтады. Мен аны сохан салыргъа келемисе, деп ангылайма. Къууанып, ыразылыгъым береме. Ол айтхан жерге келгенибизде уа, алайда жаланда ёгюзле бла сабан агъачла бар эдиле. Алайда менден гитчеле да ишлей эдиле. Бир къауум кюн ишлегенимден сора ангылайма юйюрюбюзге мени бу жюрюуюмден хайыр болмазлыгъын. Гочияланы Хамит деп бир танышым бар эди. Ол кеси тракторда ишлеучю эди прицепщик болуп. Биргесине ишлеген къазакълы жашны саулугъуна заран тюшгенден сора, аны тракторун манга бередиле. Аны бла  ишге киреме».

Масхутну ангылауу башхаладан иги болгъанын ангылап, таматала аны бир къауум замандан тракторлагъа ремонт этиу ишлеге саладыла. Ол айтханнга кёре, къышла бек  сууукъла болуучу эдиле. Бир тракторгъа ремонт этиуге 30-60 сом бергенлери себепли, жаш не къыйынлыкълагъа да тёзерге кюрешгенди.

1950 жылда уа ол Хуртуланы Натифа бла юйюр да къурайды. Андан сора битеу юйюрюн да жыйып, Кузьминка деген орус элге кёчеди. Бу элде жашау къайда да онглу эди «Большевик» колхоз бла тенглешдиргенде. Анда жаш юйюрню биринчи сабийлери да тууадыла. Масхут бла Натифа битеу да 5 сабий ёсдюргендиле.

1956 жылда Масхут Аслангериевич СССР-ни Баш Советини Президиумуну Указы бла  «За освоение целинных земель» деген майдал бла саугъаланады.

Сора артха, Кавказгъа, къайтыргъа онг болгъанда, Гемуланы юйюр да туугъан жерине атланады.

- Яникойда жер жокъду, дейди ол кезиуде колхозда ишлеген таматаладан бири. Сейирге къалама, болсада ёрге Хушто-Сыртха тебиреп, анда бир къауум заманны жашайбыз. Алай жюрегим ёсген элиме тартханы себепли, Яникойгъа кёчеме юйюрюм бла. Ма кёчгюнчюлюкде эки юй, къайтхандан сора да эки юй ишлегенме мен,- деп эсгереди акъсакъал.

Кёп жылланы Масхут Байсолтанов атлы колхозну тракторлагъа къарагъан бригадасына башчылыкъ этип тургъанды. Аны портрети Нальчикде Советлени юйюню аллында Махтаулукъну къангасында  тагъылгъанды.