КИМНИ – АЛЛЫ, КИМНИ – АРТЫ

Жашау халла

Адам жашауунда аслам затха тюбейди: аманнга, къууанчха, бушуугъа да. Алай къадар бирлеге насып берирни аллында къыйнагъан адети барды. Адамлыкълары болгъанла, аны ангылап, ауур жюкню айыпсыз кётюредиле, тёзюмсюзле уа – сынадыла. «Жиляу къайрыса? – Жилягъаннга. Къууанч къайрыса? – Къууаннганнга», – деп, халкъда бошдан айтылмайды. Мен бюгюн хапарын айтырыкъ Аминат да кёп къыйынлыкъ, ачыу да кёрдю, алай бюгюлмеди, халаллыгъын, адамлыгъын тас этмеди.

Анга тюгел онсегиз жыл да толгъунчу, ёге анасы, кесини атасы да, къазауат этип, танымагъан, ёмюрюнде да кёрмеген, жашауу келген кишиге эрге бердиле. Биринчи заманлада сабий къызгъа ол ариу айтыргъа кюрешип турду. Алай артдан-артха Аминатха аман кюн кёргюзтдю. Эсирип келсе, айтмагъаны къалмаучу эди, къол да жетдирирге угъай демегенди. Тосуна барып, юйге келмей къалгъан кезиулери да болгъандыла. Аминат а окъургъа, ишлерге сюе эди. Аны юсюнден баш иесини къулагъына чалындырса, ол а, къашларын тюйюп, кесин бузгъанды-чачханды. «Аны манга арталлыда сагъынма, ол боллукъ иш тюйюлдю. Сени окъууунг, ишинг да мени юйюм, атам, анам, тапсанга, сабийлерингдиле», – деп, хыны этип къойгъанды.

Алай болгъанлыкъгъа да, Аминат аны, къайынларыны да кёллерин алыргъа кюрешеди. Эртте къобады, кеч жатады. Баш иеси, къайын анасы, атасы, аланы гитче жашлары, къызлары да тёшеклеринден тургъунчу, ашларын, сууларын хазырлап, алларына салады. Болсада не ыспас, не бюсюреу тапмайды. Арадан бир кюн озмайды ол этген аш-суугъа къайынла тырман этмей. Аминат а тёзеди, жаланда бир кере ауузун ачханды: «Анам, харип, айтыучу эди, ашны столгъа сала туруп, ол къалтырагъан этеди, манга не айтырыкъдыла деп», – дейди. Аны эшитген къайын анасы бла къайын къызы, бир бирлерине ал бермей, айтмагъан аманлары къалмады. Баш иеси уа Аминатны жумдуругъу бла уруп, бир жанына чартлатды.

Кимге тарыгъа барлыкъ эди. Къайтыр амалы да жокъ. Баш иеси ёге анасыны къысха жууугъу эди. Алай жашай келе, юйюрге жаш, ызы бла эгизле, дагъыда бир къыз тууадыла. Тёртюнчю сабийи бла больницадан юйюне келгенинде, къайын анасы: «Сен билген сабий тапхан, бу киммилдилени не этеме деп жая эсенг да, ала да сенича болумсузла, къолсузла боллукъ болурла»,-дегенни айтып, тырман этеди.

Сабийле ёсе, аякълана, аналарыны айтханларындан чыкъмай, школгъа баргъаны да бек иги окъуп, кеслерин да тап жюрютюп, айып келтирмейдиле. Къайын ана, къайын ата да къартла болуп ауушхандыла. Къайын къыз а, ауузу асыры аманданмы неда Аллах буюрмагъанданмы, башын алышындырмады, юйде къалды. Кишиге оноу бермейди, эки сёлешсе, атамдан къалгъан юйдю, андан бир да умут этмегиз, деп тохтайды. Бахчагъа чыгъаргъа окъуна къоймайды, ол сизники тюйюлдю деп. Аш юйге да кирит салып турады. Кёп да бармай Аминатны баш иеси да ауушду, ичгенден ичин кюйдюрген эди.

Аны эгечи уа андан сора Аминатха бютюнда аман болду. «Сени хатангдан ёлгенди къарындашым, сени болумсузлугъунгу ачыуундан иче эди, сени кёрмез ючюн кетип айланнганды бу юйден», – дегенлей турду. Хар келгеннге да аны айтып сёге эди. Сабийлерин да къогъузтургъа кюреше эди, аналарын аманлай эди аямай. Ала уа гитче заманларында тынгылагъанлыкъгъа, уллу болгъанлай а аналары жанлы болуп сюеле эдиле. Энди аланы хар бири бийик билим алып, бирер жерде ишлейди.

Аталарыны эгечлерине да аман болмайдыла. Ана­лары: «Аны да барды сизде къыйыны, кёлюн ала туругъуз», – деп юйретгенин унутмайдыла. Болсада жюрегин а жумушаталмайдыла, юйню къайгъысы башын бийлегенди да, ёлсем да, аны сизге къоярыкъ тюйюлме, деп тохтайды. Артда Аминат эшитди, ол юйню башха къарындашындан туугъаннга жаздыргъанын. Аны бери келтиреме деп, аланы арбазда аш отоу болуп тургъан гытыгъа кёчерча этген эди. Анга да жукъ айтмай жашап турдула.

Кюнлени биринде абадан жаш анасына: «Бек керекли хапчукларынгы жыйышдыр, биз былайдан кёчген этебиз», – деди. «Къайры?» «Мен шахарда юй алгъанма, анда жашарыкъбыз». Аминат, алгъа жашыны айтханын иги ангыламай, бетине тюрслеп къарайды. «Биз ары кетейик, ата эгечигиз а къарт болгъанды, кеси жангыз мындамы къаллыкъды?» – деди. «Ол бизни ёмюрюнде да кёрюп болмагъанды, эндиге дери тёзгенибизге да сау болсун, мындан ары кеси эркин жашасын бу журтлада», – дейди жаш.

Аминат олтургъан жеринден къобалмай кёпге дери турду. Жашы къоймазлыгъын ангылагъандан сора, къайын къызыны аллына барып, халны билдирди. «Кел, сен да биз болгъанлай болурса», – деди. Ол а анда да кесини огъурсузлугъун кёргюзтюр ючюн къалмады. Аминат кесини, сабийлерини да кийимлерин жыйышдырып, юйден аладан сора бир зат алмай чыгъып кетди. Машина Нальчикде орамладан биринде бир уллу, ариу къабакъ эшиги бла омакъ юйню къатында тохтады. «Анам, келдик, энди бизни юйюбюз буду,– деди жашы. Аминат кёзю кёргеннге ийнаналмай, босагъадан атламай иги кесек заманны сюелди.

Сора, эс жыйып: «Сен муну сатыпмы алгъанса?» – деп сорду. «Эсинге тюшюрчю, биз гитче заманыбызда сен, тёгерегинге жыйып, бизге уллу болсагъыз, жараулу журт да ишлерсиз, барыбыз да анда жашарбыз, деучюнгю. Муну мен санга деп ишлегенме, кирчи ичине, бюсюремеген жеринг бар эсе, сен ыразыча тюрлендирирбиз. Бюгюнден башлап санга къуруп кетигиз юйюмден деп бир адам да айтмаз, тырман да этмез. Ёт, анам, мен сюйюучю къызыл жаркоюнгу да бир эт», – деди жашы, аны къучакълай.

Ананы кёзлери жилямукъдан толдула, алай ала къууанчлы кёз жашла эдиле. Аминат кеси бармаса да, сабийлени уа къайын къызына жибермей къоймагъанды. Оразада, Къурманда да жокълатханды, юлюш да ийип. Ол а, бирси жууукълары бла да тюйюшюп, жангыз кеси турду.

Юйюн жаздыргъан жаш а аны барып кёрюрге да кюсемей эди. Ёлгенинде да, къоншусу: «Бу нек кёрюнмей турады», – деп кирмесе эди, чирип окъуна къаллыкъ эди.

Ашын-сууун да ма ол къыстагъан къарындашындан туугъанла этдиле. Аны асырап, бир ненча кюнден башха жууукълары бла къабырлагъа барсала, обаны юсю жилян тешикледен толуп эди.

Холаланы Марзият.
Поделиться: