Мардадан озгъан айып келтирир

Жашауда бушуу бла байламлы адетлеге халкъ асламла уллу эс бурадыла, ала хар жерде да бирча бардырылмайдыла, бурун заманладан келген тёреле эллерибизде бирча сакъланмайдыла деген сёзлени эшите турабыз.  Бюгюн биз сагъынылгъан тема бла республикада белгили юристни, Кучукланы Исхакъны оюмюн басмалайбыз.

Бир бёлек жыл мындан алгъа «Заман» газетибизде Къабарты-Малкъар Республиканы Муслийманларыны дин управлениясыны «Ёлген адамны асырау бла байламлы адетлени тап халгъа келтириуню юсюнден» бегим басмаланнган эди. Артдаракъда уа ол энчи китапчыкъ болуп чыкъгъанды. Сёзсюз, бек керекли жумуш этилгенди. Ол заманда  газет да аны бла окъуучуланы шагъырейлендиргенди. Ол документде бек магъаналы шартла бардыла. Адам кесин къабырлада къалай жюрютюрге тийишли болгъаны да белгиленнгенди. Болмачы хапарланы, жаншауну, тютюн ичиуню тыяргъа кереклиси, сылыкъ сёз айтмау (ол башха жерледе айтылмаса да, хата болмаз) халкъыбызгъа къаты эсгертилгенди. Кёрге барыуну къыйматы да былай белгиленеди: «Къабырлагъа барыгъыз, ол сизни ёллюгюгюзню эсигизге салыр».

Мени айырып эс бурургъа сюйгеним а тиширыуланы юсюнденди. Бегимде былай айтылады: «Тиширыуланы юслеринде кийимлери санларын толу жабарча тюйюл эсе (къысха женглиле, кёкюреклери ачылгъан, къысха тёбен жанла, санларына гам кёнчекле), башларында чачларын жапхан  жаулукълары, бёрклери жокъ эсе, ала ёлюкню асырау бла байламлы адетлеге къатышыргъа тийишли тюйюлдюле».

Эр кишилени да бюгюнлюкде ёлюкню асырау бла байламлы адетлеге къатышыр ючюн, тизгинлери, низамлары болургъа керекди. Алай арт заманда, артыкъ да жай кезиуледе, бушууу болгъан арбазгъа дууа тутдурургъа келген эр кишилени юс кийимлерине къарасанг, дунияны башында спорт кёнчекле бла кёлекле таулу миллетни бушуу кюнюне тигилген сунарса. Онтёртжыллыкъ сабийден башлап жыл санлары келген акъсакъалларыбызгъа дери  аланы юсюнде болмагъан спорт кийим жокъ. Аякъларына къарасанг, тюрлю-тюрлю кроссовкалары, башларында магъанасыз сабий боккачыкъла, неда уллу-гитче, къысха–узун къалакъайлы спорт бёркчюкле.

Аланы да къаллай тюрсюнлю болгъанларына сейир этерчады. Бирлери кёзню къаматхан акъла, экинчилери жым жылтырагъан къып-къызылла, ючюнчюлери- башха жарамагъан жап-жарыкъла.                                                       

Ол халда бушуугъа барыу тийишлимиди? Адамны къууанч кюнюнде аны жанына къара кийип олтурмайса да?

 Дууагъа тебиреген кеси да, юйдегиси да, юйюрю да аны юсюне, башына, кийимине къараргъа керек тюйюлмюдюле да? Аллай кюнюбюзде башха миллетден тюбеген адам кийимлерибизге къарап, баям, ёлген быланы битеу дуниягъа белгили чемпионлары болгъан кёреме, деп сунарыкъды.

Бусагъатда телевизоргъа, Интернетге къарамагъан жокъду. Ёлюк асырагъан тёрени да баям этедиле кинолада. Бир халкъны да кёрлюк тюйюлбюз къабырлада, къайгъы сёзде хылы-мылы кийинип. Ол къайсы миллетни да культурасыны белгисиди. Дагъыда быллай бир шарт. Хар жумушну да мардасы барды. Бушуу болгъан арбазда, белгилисича, халкъ жыйылып болады. Эфендиле да алайдадыла. Къайгъы сёз берген эр киши,  арбазгъа кирип: «Салам алейкум!» десе, анга молла, аны къатында болгъанла да, ёрге туруп, дууа тутдурадыла.

Бурун замандан жюрюген быллай адет барды: амал бар эсе, арбазгъа бир–бир, жангыз-жангыз кирмезге. Кесинг келдинг эсе, къабакъны къатында бир кесек мычып, башхаланы сакълап алай кирирге керекди.

Аны сан этмейми, огъесе кеслерине энчи эс бурулурунму сюйгенле чыгъарыпмы, билмейме, алай бирер кирип, битеу жамауатны къозгъап, жумушларын тамамлагъан тёреге айланып барады. Алай жыллары келген кишиле да этедиле. Ол ишни тапсызлыгъын ким айтып ангылатыргъа керекди?

  Ол эфендилени, абадан къауумну борчларыды деп, алай сунама. Бютюнда жаш тёлюге. Юч кюнню ичинде арбазда дууа тутулады, къайгъы сёз бериледи. Бурун заманлада аны да тийишли мардасы болгъанды. Арбазда дууа танг атхандан сора башланады да, кюн батханда тохтаргъа керекди деп эшитгенме. Аны да магъанасы бек уллуду. Саусуз бир бёлек кюнню къыйналып ёлгенден сора аны ахлулары, жукъламай, солумай жыйылып, ахырларына жетедиле. Сора ол юч дууа кюнде ингир деп къарамай, кечени белине дери, арбазгъа жыйылып, хапар айтып тургъан тёре да дурус болмаз деригим келеди.

Кюн батхандан сора къайгъы сёзге, дууа тутдурургъа барыуну тохтатыу тюз болур. Ол заманда бушууу болгъан юйюр да солур, тынчайыр, экинчи кюннге да хазырланыргъа онг табар.