Буруннгулу чабакъ

1938 жылда 22 декабрьде Африканы къыбыла жанында тенгизде чабакъ тутуу бла кюрешген «Нерин» деген кемени  сюзе болгъанды. Аны ишчилери ол кюн Чалумна черек тенгизге тюшген жерде ауларын атып, 75 метр теренликден чабакъла чыгъарадыла. Аланы ичинде бир уллу (метр бла жарым), кеси да кюл бетли - кёксюлдюм болгъан чабакъ табадыла. Ары дери аллай зат бир да кёрмегендиле: ала сейирге къаладыла, аны хапарын ЮАР-да Ист-Лондон шахарны музейини ишчисине - Марджори Куртене-Латимерге жетдиредиле. Бу тиширыу ол чабакъны музейге келтирип, аны юсюнден китаплада абери табаргъа кюрешгенликге, алада аллай чабакъны юсюнден жукъ да тапмады. Ол ихиологияны профессору Джеймс Смитге жазады. Андан жууап келгинчи, чабакъ бузулуп къалмасын деп, андан бодуркъу этедиле.

Аз заман озгъандан сора Джеймс Смит музейге къайтады. Чабакъны кёргенлей окъуна таныйды: ол бек буруннгулу целакант деген зат болгъанын ангылайды. Ала уа, алимлени тергеулерине кёре, 70 миллион жыл мындан алгъа жокъ болгъан чабакъладыла! Профессор анга ол тиширыуну атын береди – Латимерия.

Экинчи латимерияны уа оналты жылдан сора Мадагаскар айрыкамны къатларында тутхандыла. Ызы бла ала терк-терк табылып башлагъандыла. Шёндюгю тергеулеге кёре тенгизде 300-400 быллай чабакъ барды. Бир кезиуде, латимерияны сюегини ичинде суу адамны жашауун кёбейтеди деген хапарла чыкъгъандан сора,  аланы саны терк азайгъан эди. Алай ызы бла мардасына келгенди: целакантланы сакълау бла энди энчи совет кюрешеди.

Латимерияны териси бек къатыды, тишлери уа кючлюдюле. Ол 100-200 метр теренликде жашайды, кюндюз дорбунлада бугъунады, кече уа уугъа чыгъады. Аны ашы гитче чабакъла бла суу къуртладыла. Уллу латимерияны узунлугъу метр бла жарымгъа, ауурлугъу уа центнерге жетерге боллукъду. Бу чабакъ солууун жарым сагъатха дери тыяргъа боллукъду, аны себепли суудан тышында да бираз жашаялады.