Киеу жёнгерле

Жангы юйюрле къурала, аны бла байламлы адетлерибиз тюрлене неда бизде жюрюмеген жангылары къошула барадыла. Ариу, алтын адет-тёрени сакълагъанла, билгенле да бардыла. Бизни борчубуз аллай адамладан къауумуна жолугъуп, хапар соруп, халкъгъа билдириргеди. Аладан бир къауумун бюгюн басмалайбыз.

Келинни келтирген заманда жашны биргесине баргъан адамлагъа айтадыла киеу жёнгерле деп. Была жашны жууукълары, антлы тенглери, къоншуларыдыла. Къызны къол бла берселе, жашны жанындан аны атасы, анасы да барыучудула. Биргелерине алагъа келишген адамла да боладыла.

Киеу жёнгерле атланнган жерлеринде кеслерин тап жюрютюп, бет жоймай къайтыргъа керекдиле. Аны ючюн тиийшли адамла алгъадан сайланадыла. Аланы араларында жырчыла, тойчула, къол таш атханла, жыгъышханла да болгъандыла. Адет-тёре билгенлени, сёз усталаны энчи окъуна чакъыргъандыла.

Киеу жёнгерле жолгъа чыкъгъандан башлап, келинни алып, ызларына къайтхынчынга дери, андан сора да кёп алгъыш айтылгъанды. Юйюр къурагъан жаш адамладан башлап, аланы аталарына, аналарына, тёрт да тукъумларына, эллерине, жамауатха, мирзеу ёсген сабанлагъа, биченликлеге да этгендиле. Къыралгъа, дуниягъа тынчлыкъ, ырахатлыкъ тежегендиле. Ариу алгъышла жюреклени жумушатхандыла, адамланы кёллерин кётюргендиле.

Киеу жёнгерлеге алгъадан окъуна жыйын башчы айырылгъанды. Ол киеуню тукъумундан, элде намысы жюрюген, жыл саны келген тизгинли адам болгъанды. Аны баш кийими болургъа керекди. Сёзге да уста, ариу алгъышла да айта билген. Жолгъа чыкъгъандан башлап, келинни келтиргинчи битеу оноуну ол бардыргъанды.

Киеу жёнгерле къызны юйюне жетгенде, эр кишиле машиналадан чыгъадыла, тиширыула уа угъай. Къабакъла кенгнге ачылыпдыла. Къызны жууукъларындан къауум эр киши келип, къонакъла бла саламлашадыла. «Ассалам алейкум, хурметли къонакъла! Сау келе туругъуз, къууанчлагъа жюрюучюле болугъуз. Ётюгюз юйге, кесигизни юйюгюздю», - дейдиле.

Къонакъланы таматалары бу халда айтады: «Алейкум ассалам, Аллах сизге да кёп игилик берсин!  Сау болугъуз. Бу арбазны къабакълары хар заманда къууанчха ачылсынла».

Сора эр кишиле арбазгъа киредиле. Ол кезиуде келинни атасыны неда анасыны эгечи башчылыкъ этип беш-алты тиширыу бла киеуню анасын, аны нёгерлерин чакъырадыла.

Киеу аякъ

Арбазда уа тепси барды. Юсю ашарыкъладан толуп, ортасында – ичи бозадан толу агъач аякъ. Бир-бир эллерибизде аны жерге да саладыла. Сёз ючюн, Бахсан, Чегем ауузларында.

Тепсини бир жанында – келинни адамлары. Абаданла олтуруп, жашыракъла уа аланы ызларындан сюелип. Киеу жёнгерни таматасы ала бла да саламлашады. Сора гоппанны алып, алгъыш этеди: «Къолубуздагъы толу аякъ: эсибизни анга бурайыкъ. Мында ненча тамычы бар эсе да, Аллах аллай бир ахшылыкъ берсин элигизге, бу арбазгъа, бюгюн бери келгенлеге да. Бу аякъны алдым, алгъыш сёзле айтдым. Осал ызны къояйыкъ, игилеге тенг болайыкъ. Тилегибизни Аллах къабыл этсин, ол хар тюз адамгъа жетсин».

Андан сора аякъдан уртлап, ызында жашлагъа ётдюргенди. Ала да бираз ауузланнгандан сора, тамата алда, ызындан киеу эм юч-тёрт жаш къызны алайда олтургъан адамлары бла саламлашадыла.

Былайда да бир-эки затха энчи эс бурайыкъ. Киеуню баш кийими къаллай эсе да, нёгерлеринден юч-тёрт адам да аллай киедиле. Сейири неди дегенде, адамла киеу болгъанын билалмай турурча. Дагъыда жашны башындан къалпагъын алсала, нёгерлеринден бири кесини къалпагъын терк окъуна анга  кийдирип къоярча.

Сора саламлашыуну юсюнден да бир-эки сёз. Эр кишиле къол тутуп саламлашадыла. Тиширыулагъа уа баш булгъап къоядыла, къол узатмайдыла. Абадан тиширыула киеуню къучакъларгъа да сюедиле.

Ол жумуш бошалгъандан сора жыйынны таматалары киеу аякъны намысын этип, тепси юсюне мингсомлукъ ахчаны салады. Андан сора  нёгерлери бла къонакъбайла чакъыргъан отоугъа киреди. Киеуню уа беш-алты нёгери бла энчи отоугъа ашырадыла. Анда дагъыда 3-4 бош жер болургъа керекди. Келинни жанындан къызла келип, киеу бла танышадыла. Алагъа деп сакъланадыла ол жерле.

Тойда хар столну кесини оноучусу, шапасы эм аны болушлукъчусу болады. Тамата ариу алгъыш бла столну ачады эм бардырады: «Бюгюн биз бери юйюр къураргъа акъыл этген эки жаш адамны сылтауу бла жыйылгъанбыз. Аллах аланы ахшы муратларын толтурсун».

Бираз ауузланнгандан сора сёзню киеу жёнгерлени таматасына бередиле. Ол да бу халда сёлешеди: «Хурметли шуёхла, бюгюн къууанчлы кюнлерибизден бириди. Эки жаш адам юйюр къурар оюм этгендиле да, аны сылтауу бла келгенбиз бери. Аллах ахшы муратларын толтурсун. Аякъ ызлары да жаш адамлагъа женгил болсун». Ол да сёзюн бошагъандан сора адамла ауузланадыла. Бир бирлери бла хапарлашадыла. Таматаны эркинлиги бла кезиу-кезиу алгъыш айтадыла.

Киеу отоуда уа келинни эгечлери, жууукълары киеулери бла шагъырей боладыла. Экишер къыз болуп келип, жашны эки жанына олтурадыла эм къоллары бла анга бирер татлы къаптырадыла. Ол а унамаса, къызла ёрге сюелип тохтайдыла. Жашла уа киеуге: «Ашама, ашама», - дейдиле.

Ала къызла бираз сюелселе ыразыдыла. Аланы ариулукъларын, тёзюмлюлюклерин кёрюрге излейдиле. Киеу да кеси жанындан, хуржунундан конфетле чыгъарып, къызланы сыйлайды. Бу иш да оюн кибик  болады. Алай магъанасы уа теренди.

Ол кезиуде арбазда той башланады. Къобузчу, дауурбасчы да бир жанында олтурадыла. Сора ариу макъамла согъуп тебирейдиле. Тепсерге, тойгъа къараргъа сюйгенле арбазгъа жыйыла тебирейдиле. Тиширыула бир жанында, эр кишиле да бирси жанында тохтайдыла. Бир бирни ариу тап кёрюрча.

Былайда къобузчуну магъанасы уллуду. Ол уста болса, той ариу ётеди. Къауум жыл мындан алда, Къазийланы Билялны юсюнден китап жазгъан кезиуде, Улбашланы Азноргъа жолугъуп, андан хапар соргъан эдим. Ол былай деди: «Билял болгъан той – уллу, хурметли той эди. Адамланы кёбюсю аны кёрюрге, анга тынгыларгъа келе эдиле».

Уста къобузчу тойну да аламат сейирлик бардырады. Чирик кёлде чыммакъ къанкъаз жюзгенча ашыкъмай, къобузну акъ-къара туякъларындан баса, бирде аны жыя, бирде уа кенг жая, тауушун узакъгъа соза, къууанчны башлайды. Сора ортагъа къызны жанындан абадан киши чыгъады. Тиширыула сюелген жанына тепсеп барады. Кесини жыл санына келишгенни аллында тохтап, башын ийип, аны чакъырады. Экиси да ариу тюз тепсеуге барадыла. Къарагъанла уа къарс урадыла.

Ол кезиуде жашлары болгъан анала да къыз сайлайдыла. Бираз тепсегенден сора эр киши, тиширыуну жерине ашырып, баш ийип, бир жанына кетеди. Къобузчу уа ишин андан ары бардырады. «Бу тартыуну уа бу жаш бла бу къызгъа атайма, энди ала чыкъсынла тепсерге, кезиу аланыкъыды», - деп экеуленни айтады. Ол заманда адамла бютюнда бек къарс урадыла. Алай эте, арбазда той барады.