Аланы жигитликлери унутулмагъанды

Бюгюн а биз: Огъары Чегемден Келеметланы Къаншаубийни  бла Къашхатаудан Эфендиланы Аслан-Алийни юслеринден айтыргъа сюебиз, аланы хурмет бла эсгеррирге да.

Келеметланы Къаншаубийни 1904-1906 жыллада орус-япон урушха къатышханды. Нальчикде къуралгъан къабарты сотняны санында кетген эди ол сермешге.

1904 жылда августда Анкилинск ауушда орус аскер бёлюмле японлула бла къаты демлешедиле. Эки жанындан да къырылгъанла кёпдюле. Ингир алагъа душман онгуракъ болады да, бизни аскерле, ауушну душманнга къоюп, артха кетедиле. Ол къазауатда жигитлик этгени ючюн Келемет улу Георгий жорну тёртюнчю даражасына тийишли болады.

Бир жол а таулу жаш, жауну лагерине жашырын къутулуп, аскер керекле, сауутла бла жюкленип тургъан тогъуз атны алып чыгъады. Ол ётгюрлюгю ючюн анга Георгий жорну ючюнчю даражасы бериледи.

Сермешлени биринде уа Къаншаубий къуллукъ этген сотняны японлула къуршоугъа алып тебирейдиле. Аны кёрюп, таматала абызырап къалгъанларында, Келемет улу, къылычын къынындан чыгъарып, биринчи болуп душман таба чабады,  нёгерлери да аны ызындан атыладыла. Алай бла сотня къуршоудан къутулады, японлуладан да иги кесегин къырады. Ол ётгюрлюгю ючюн а таулу жашха орденни экинчи даражасын бередиле.

Дагъыда бир къауум замандан Мукден шахарны къатында бардырылгъан урушда таукеллиги ючюн орденни биринчи даражасына кёргюзтюледи. Алай бла Келеметланы Къаншаубий  Георгий жорну толу кавалери болады.

Уруш бошалып журтуна къайтхандан сора, ол нальчикде милицияда ишлегенди. 1920 жылда ауруп  Быллымда ауушханды.

Экинчи жигитибиз Къашхатаудан эди – Эфендиланы Абдурахманны жашы Аслин-Алийди.

Биринчи дуния уруш башланнганда  анга 19 жыл бола эди. Аны ючюн ол инсан борчун толтуруудан артха турмагъанды. Кесини биринчи саугъасын къашхатаучу  жаш 17 февральда 1915 жылда Карпат тауланы тийресинде Венгрияны чегинде Майдан элни къатында бардырылгъан сермешледе этген батырлыгъы ючюн алгъанды. Ол тасхачы нёгерлери бла жау аскер бёлюмге тюбеп, ала бла къаты сермеш бардыргъанды. Анда кёргюзтген кишилиги ючюн Эфенди улугъа майдал берилгенди. Бираздан а энчи таукеллиги ючюн орус аскерни бек багъалы орденлеринден бирине – Георгий жорну тёртюнчю даражасына – тийишли болады.

1915 жылда 3 июльда, жау жанындан топ-окъ атылгъанына да къарамай, таулу жаш аскер  бёлюмлени связь бла жалчытып тургъанды. Бу жигитлиги ючюн а анга Георгий жорну ючюнчю даражасы бериледи. Орденни Уллу Князь Кирилл Владимирович такъгъан эди жашны кёкюрегине.

1916 жылда 29 майда Аслан-Алий, кесине бойсуннган бир къауум адам бла чабыууллукъ этип, чек сакълагъан душманны аскер бёлюмюн къолгъа этеди. Аны ючюн а анга Георгий жорну экинчи даражасы бериледи.

Ол жылны августунда Румыния, Россей жанлы болуп, аны бла демлешген Австро-Венгриягъа къажау уруш ачады. Ахыргъыла румынлыланы онглап тебирейдиле. Ол заманда орус аскерле нёгерлерине болушлукъгъа келедиле.

Карпат тауланы тийрелеринде къызыу сермешле башландыла. Эфенди улу къуллукъ этген сотняны таматасы Керим Хан Эриванский 1916 жылда 4 декабрьде полкну командири полковник Старосельскийге жиберген къагъытда былай жазылады: «Бу атлы аскер къауумну урушда этген жигитликлери ючюн саугъаларыгъызны тилейме». Ол тизмеде Аслан-Алий да бар эди. Ол Георгий жорну биринчи даражасына кёргюзтюледи.

1917 жылда жыйырма жетинчи майда Эфенди улу бла къауум адам, ол санда аты айтылгъан революционер Асанланы Хажи-Мурат да, австро-венгриячыла бийлеп тургъан жерге тасхагъа тебирейдиле. Жау аскери, къыстау топ-окъ атханына да къарамай, алларында Аслан-Алий болуп, атлары бла бир черекден ётедиле. Сора Бабино элни бир къыйырында тохтайдыла.

Эфенди улу ол элни къатында къаллай бир жау аскер болгъанын тохташдырып, таматаларына билдиреди. Болушлукъ жетип, ала душманнга чапхан заманларында Аслан-Алий ат бла алда баргъанды. Окъ тийип, алайда жоюлады. Ол заманда анга жаланда 22 жыл бола эди.

Биринчи дуния урушха кёп таулу жашла къатышхандыла. Ала къанлы къазауатда кеслерин чынтты жигитлеча кёргюзтгендиле. Георгий жорну битеу даражаларын алмагъан эселе да, аны эки-юч даражасына тийишли болгъанла тюбегендиле. Ала Ата журтубузну,  миллетибизнибатырлары эдиле.