Ала ёмюрлюк къыйматланы тюшюргендиле жюреклеге

Бу материалда хурметли эгечибиз Махийланы Азиза Къабарты-Малкъарда кеси заманларында ишлеген орус устазланы эсибизге салады. Бу эсгериуле алгъын жыллада чыкъгъан газетлени бетлеринде сакъланнгандыла, бюгюн а ала бла шагъырей болуу бизге керти да хычыуун кёрюнеди. Орус устазланы, белгилисича, тау халкъланы айныуларында къыйынлары уллуду. Аны себепли келигиз энтта да аланы сый-намыс бла эсгерейик. 

Мен сабий болгъан заманда устазны къыйынын будай оруучуну эмда къурулушчуну къыйыны бла тенглешдиргендиле. Ол огъурлулукъну бла тюзлюкню бюртюклеринден инсанны ич дуниясын ёсдюргенди, билимни кирпишчиклеринден бизни акъылыбызны къурагъанды. Устаз бизни сабийлик, акъылбалыкълыкъ жылларыбызда биргебизге болады, кёзге артыкъ урунмагъан къыйын салады, кесини билимин береди, хар бирибизге жюрегинден юлюш этеди. Аны суратын ишлерге излейсе бирде, алай бояуланы орунуна республикалы газетледе устазланы юсюнден басмаланнган затланы алып.

Бюгюнлюкде республиканы, Шимал Кавказны билим берген системасын къураугъа 20-30-чу жыллада, урушдан сора жыллада, 60-70-чи жыллада бизде ишлеген орус устазла салгъан къыйыннга багъа бичген тынч тюйюлдю. Ол биринчиле керти да жигитлик этгендиле, нек дегенде жепилеринден къарлы таула кёрюннген самандан салыннган гитче отоучукълада бир заманда элден тышына чыкъмагъан сабийлеге билмей тургъанлай сау дуния ачылгъанды.

Мария Романовна Золотарёва, Залукокоажени орта школуну эл устазы. Ол «РСФСР-ни школуну сыйлы ишчиси» атны алгъанды, «1941-1945 жыллада Уллу Ата журт урушда жигер уруннганы ючюн», «Ахшы уруннганы ючюн» майдалла бла саугъаланнганды. Урушха дери жыллада урунуу жолун Зольск районда башлагъан эди.

«Урушдан сора жылла… класслада сууукълукъ, парталаны орунларына къангаладан ашыгъышлы ишленнген шинтикле бла столла. Сабийле газет журунлада бла эски китапланы тизгинлерини орталарында жазгъандыла…» Алай къалай-алай болса да, Мария Романовнаны бек уллу саугъасы аны окъуучулары эдиле. Аланы араларында А. Темботов – биология илмуланы доктору, А. Машуков – экономика илмуланы кандидаты, М. Афаунов – КъМКъУ-ну преподаватели.

Мария Романовнаны сохталары кеслери да устазла болгъандыла. Аланы араларында Лира эм Белял Бичкановла, Мухамед Темботов, Аюб Каншов, Люсена Бабугоева, Лариса Бженикова, Светлана Богачева эм башхала». Сёзсюз, Золотарёваны къолунда окъугъанланы санында «къыйын» сабийле да болгъандыла, алай ол  аланы тюз жолгъа салыр ючюн кючюн, билимин да аямагъанлай кюрешгенди. 

Ма аллай аламат устазны эм инсанны юсюнденди 1975 жылда 18 мартда «Кабардино-Балкарская правда» газетде чыкъгъан И. Докшокованы «Эл устаз» деген материалы.
Ол къыйын жыллада орус устазла окъутхан хар адамны да аланы огъурлулукъларын, жюрек жылыуларын эм ачыкълыкъларын унутур амалы жокъду. Генерал-майор Деппуланы Хаким да кесини биринчи устазы Мария Фёдоровна Бражникованы не заманда да уллу ыразылыгъы бла эсине тюшюргенди. Ол жашлай узакъ Холам элге келген къыз эди.

«Аны дерслерине ол энчи кёл салып хазырланнганды, хар жолдан да устазын терен билими бла къууандыра. Мария Фёдоровнаны болушлугъу бла къара танымагъан, оруслуланы къатларында жашамагъан таулуну жашы Пушкинни, Толстойну бай тиллерин энчи сюймеклик бла сюйгенди. Ол а башха дерслени да иги билирге себеплик этгенди». (Занкишиланы Хусей «С мужеством не расстанусь. Документальные повести и очерки». Нальчик шахар, 2005 жыл).

Аламат педагог Валентина Григорьевна Долженко уа кесини устаз жолун уруш жыллада Къыргъыз Республикада Ош шахарда башлагъанды. Къадар аны кёчгюнчю ишчи халкъ – малкъарлыла бла тюбешдиргенди, ала аны иш кёллюлюклери эм огъурлулукълары бла жюрегине жеталгъандыла. Ол ала бла бирге келгенди бизни республикагъа да. Мында Советскоеде (Къашхатауда) устазлыкъ этгенди, Валентина Григорьевна башланнган классланы окъутханды, окъутуу бёлюмню таматасы болгъанды. Ол жыллада аны къолунда билим алып чыкъгъанла бюгюнлюкде да школларын, керти да жууукъ болгъан биринчи устазлары Валентина Григорьевна Довженкону уллу сюймеклик бла эсгередиле. (Мирошникова Л. «Её призвание».  «Колхоз жашау» газет. 1970 жылда 13 октябрьде чыкъгъанды). 

Хар адамны битеу жашаууну узунлугъунда эсинде тургъан устазы барды. Аллай устазы ол заманда Петрозаводский университетни студенти Алафайланы Алимни да болгъанды. Ол аны юсюнден 1970 жылда 30 апрельде чыкъгъан «Колхоз жашау» газетде жазгъанды. Анда Огъары Малкъарда тарыхдан окъутхан Александр Григорьевич Гидонини юсюнден айтылады. Аны дерслерин ол уллу сюймеклик бла эсгереди, аны хайырындан авторну жюрегинде тарыхха бла адабиятха чынтты сюймеклик жаратылгъанын чертип айтады. Алим устазын жаланда насийхатчыгъа угъай, тамата тенгине да санагъанды.

Зашаккуланы Елена Емельяновна, Жемталада башланнган классланы окъутхан устаз. Белгили поэт, прозачы Сафарби Хахов жазгъан материалда аны юсюнден кёп жылыулу сёзлени окъургъа боллукъду. «Педагог болургъа ол сабийлигинден бери сюйгенди, алай устазлыкъ жолун башларгъа уруш чырмау этгенди. Артда душман чачылгъандан сора, ол, элде айланып, сабийлени мектепге жыйгъанды. Харфла ызлагъан сабий къолла сууукъ отоуда юшюй эдиле, Елена Емельяновна уа юйюнден жастыкъ келтирип, классны терезесинде сыннган мияланы орунуна аны салгъан эди».
Устаз школда ишлей эди, аны бла бирге элни аягъы юсюне салыу бла да кюреше эди. Анга «1941-1945 жыллада Уллу Ата журт урушда жигер уруннганы ючюн» майдал да берилгенди.
Бир бирге ушамагъан эм ушагъан дерсле… «Сынам алай бла жыйыла эди. Елена Емельяновна аны бирсиледен бир заманда да къызгъанмагъанды, биргесине ишлегенлеге сынауундан юлюш этгенди. Сёзсюз, ата-анала бла да кёп ишлегенди.

Елена Емельяновна «къыйын» сабий Сарбийни школ коллективге къошарча да къолдан келгенича кюрешгенди. Ата-анала бла даулашханды, ийнандыргъанды, ышандыргъанды.  Жашчыкъ окъурча ырахат болумла къурагъанлай тургъанды. Хорлам терк келмегенди, алай болгъан а этгенди».

Устаз, коммунист Зашаккуланы Елена Емельяновнаны юсюнден материалны 1965 жылда чыгъарылгъан «Агитаторну блокноту» деген журналны номерлерини биринде окъургъа боллукъду. Аны юсюнден Сафарби Хахов 1969 жылда 8 мартда чыкъгъан «Колхоз жашау» газетни бетлеринде да хапарлагъанды.

Билим бериуню отличниги, Урунууну Къызыл Байрагъы орденни иеси тиширыулагъа орта билим берген 1-чи номерли мектепни огъурлу, аламат устазы Нина Фёдоровна Волкорезни юсюнден хапарлайды А. Крылова 1950 жылда 11 апрельде чыкъгъан «Кабардинская правда» газетде «Педагог усталыкъ» деген материалда. Бир жыл андан алгъа уа ол газетде Нина Фёдоровнаны кесини «Устазны огъурлу къыйыны» деген материалы басмаланнганды. Ол битеу кюч-къарыуларын республикада жарыкъландырыу ишни бардырыугъа берген устазладан бири болгъанды.

Ол жылланы устазлары… сабийлени ачыкъ кёзлерин, билимге итиниулерин кёргенден уллу насып жокъ эди алагъа. Ангылай эдиле юйретиуню мурдорун мектеп салгъанын. Бек магъаналыгъа уа ала сабийлеге тёгерекдеги адамлагъа, школгъа, элге, Ата журтха хурмет эте билиуню сингдириуню санагъандыла. Устазны кесине да уллу сый-намыс берилгенди, нек дегенде ала кенг жюрекли эмда ариу къылыкълы инсанла болгъандыла.

Гитче сабийлени акъылларына билимни, ёмюрлюк къыйматланы, огъурлулукъну сингдирген устазланы атлары республиканы халкъыны эсинде сакъланырыкъдыла.

 

Поделиться: