Келсенг, кёрюрсе…

Булутла ичинде келебиз самолётда. Тёгерек – акъ, анда-мында булутла ичинден чууакъ кёкню журунлары кёрюнедиле. Артда уа узакъда бир къызаргъан жарыкъ келеди да, билесе, кюннге, кёкню жети къатысына да жууукъда болгъанынгы. Сора этесе кишиге эшитилмеген тилеклеринги, узпкъ тюйюлбюз Аллахдана, ала кёп бармай, жетерикдиле анга деп.

Бир жанымда Фатимат олтурады. Сагъышлыды. Нени юсюнден оюм эте болур. Баям, тенгизни. Ол тенгизни, тенгиз да аны сюедиле. Кётюрюле баргъаныбыз сайын ол биз тюнене жагъасында олтургъан тенгиз кёк кёлча кёрюнеди. Гитче кёлчюкча. Алай а не къадар жан, умут, жарсыу, къууанч сыйынады ары. Кесим кёргенме, кюн чыгъа туруп, ол бата туруп да, аны бла ушакъ этгенлени. Сейир атады анда танг. Кюн, тенгизни бирси жанында бугъуп, кимни, нени эсе да сакълап тургъанча, кёрюнмей туруп, сора алай ариу жайылады тёгерекге, дунияны бирден къучакъларгъа сюйгенча.

– Къалай уллуду кюн мында, – деген эди Фатимат эртте, сабий заманында.

Аны жылыуу сау жылгъа жетеригин биледи ол. Къызгъанмайды кюн аны ары келгенледен. Кюн да, тенгиз да алай.

Бирси жанымдагъы тиширыу а тынгысызды.

– Жашау узунуна адам барады-барады, ишлейди-ишлейди, излейди-излейди. Не излегенин а кеси да билмейди. Юйюнден чыгъады узакъ жерлени кёрюрге, анда уа юйюне тансыкълыкъ онг бермейди тынч, адамча солургъа. Амалсыздан миннгенме ансы, бир заманда минмеучюме самолётха, – дейди ол. – Жерде болсанг, бир мадар этерсе. Мында уа не эталлыкъса?

– Къоркъма, – дейме. – Хар не да тап боллукъду.

Ол оруслу тиширыу терезеге къарамазгъа кюрешеди. Малкъар тилде уа чалдырып сёлешеди.

– Бош чыкъгъан эдим жолгъа.

– Жаратмагъанса Тюркню, – дейме, ангылап.

– Несин жаратырыкъса? Халкъ кёп, къарты, жашы да бир бири къолларындан тутханлай. Киши кишини таныгъаны жокъ. Жаланда сатыучула къууанадыла  эгеч-къарындаш кибик санга. Ашын а жаратханма, кёгети да татыулу. Стамбулгъа къарайым, юсюме зат алайым деп келген эдим. Танышым да бар эди анда, тюрклюге барып. Туралмагъанма анда. Жарыкъ эдиле, алай… Сиз а солургъа барып келе болурсуз?

Нальчик башына жетгенде, самолёт къонар муратда энишгерек тюшеди. Андан а тюз, къынгыр жолла, чекле да, бир заманда юйле да кёрюнюп башлайдыла. Къоншум да тынчаяды.

Чемоданларыбызны аллыкъ жерде сюелебиз.

– Билемисе, – дейди къоншум, – не сейир, не тамаша, къуруда баш иеми кёрюп тургъанма тюшюмде анда.

– Сюйген адамынгы излемей болмайса. Ариу жашай болурсуз, – дейме, бу аман дунияда аллай адамгъа тюбедим деп къууана.

– Жашамайбыз, – дейди ол. – Ол ауушханлы он жылдан атлагъанды. Тюшлериме уа кюн сайын келеди. Анда да алай, къалай тапхан эсе да мени ол узакъда. Сейир тюйюлмюдю?

– Ол дунияда чекле жокъдула дейдиле. Не дейди?

– Ангыласам а. Бир затла айтады, мен а не бек кюрешсем да, эшиталмайма, ангылаялмайма аны. – Ушакъ нёгерими бети тюрленеди. – Жаланда бюгюн эшитгенме ауазын: «Юйге къайт», – деп, бир тынгысыз эди.

– Сора бюгюн да этесе айтханын?

– Этмей а. Ол бек иги адам эди. Мени аллай жангылыч этерден тыйгъан эди жаш заманымда. Ма аны ючюн бютюнда ыразыма анга.

Аны аллына келген къаракъаш жашы анасына чыртда ушамагъанын кёреме да, кеси къаныбыздан болгъанын ангылап, къууанама. Аны эслеп, Антонина да ышарады:

– Жашымы атасы таулу эди, – дейди ол, арабызны бютюнда жууукъ эте.

Гитчеди шахарыбыз. Кимге да тюберге боллукъду анда. Антонина бла да алай, билмей тургъанлай,  тюбешип къалдыкъ. Мен ишден келе, ол да алай.

– Кел, кафеге кирип олтурайыкъ да, бир хапар айтайыкъ, – деп, жарыкъ ышарады ол.

Аны алай болгъанына сейирсинмейме. Жолла,  къалай эсе да,  жууукъ этип къоядыла адамланы.

– Орус элчикде ёсгенме. Ары университетни бошап келген эди Исмайыл. Аны уа мени ыннамы юйюнде орнатханды школ директор. Алай танышхан  эдик. Жашым анга бек ушайды. Ата-ана танымагъанма. Ёлгендиле деп тургъандыла. Ыннам бла жашагъанма. Мен онунчу классны бошагъанлай, алып къачхан эди  Исмайыл. Ыннам харип къууанып къойгъан эди, биле эди киеую не адам болгъанын, ма андан. Жангыз къалыр ёлсем деп, анга да къоркъа болур эди…

Антонина кёп турду терезеге къарап, сагъышлы болуп. Мен да ашыкъдырмадым.

– Заман бара-барса, ёпкелегенинг да кетеди, ачыуунг да сабыр болады. Терсликлеринг а унутулмайдыла. Насыпха, жашау бизни бир бек къубултмагъан эсе да, билесе, элде жашау  тынч тюйюлдю, кенг этмегенди бир бирден. Баям, анабызны акъыллылыгъындан. Юйреналмай эдим тау элге. «Бу сабий» неда «бу къызчыкъ» деучю эди къайын анам. Ангылай эди мени къыйналгъанымы. Кюреше эди солутургъа, эртте къобармазгъа. Ахлула уа юйрете эдиле, таулу келин къалай жигер болургъа керегине. Къыйнала болур эдим, къагъанагъынг да болса, заочно окъусанг. Бирде тюкеннге иеди анабыз. Барама да, аны аллында уа автобус сюелип, кетерге хазыр. Олтурама да, кетеме. Ыннама барама. Жилягъан эди ол кюн ыннам.

– Ананга ушап къалгъанса сен, – деген эди ачыуунда.

– Не бла?

– Ол да сени ма алай атып кетген эди эртте.

– Ёлгенди дей эдинг да?!

– Ёлмегенди, Тюркде жашайды, – деп, ыннам аны къагъытларын чыгъарып атхан эди аллыма.

Исмайыл а ингирге келген эди. Ол кече анда къалып, экинчи кюн алып кетгенди мени.

– Бюгюн сен сабийинги алай мудах этсенг, анга сокъуранмай къаллыкъ тюйюлсе, – деген эди ол. – Окъууунгу боша да, андан сора, кетеме десенг, сени бир адам да тыймаз. Керти айтханды. Ол алай этмесе, бюгюн мен кимге таянырыкъ эдим? Къаллай ачыу сынатырыкъ эдим жангыз балама! Тюркге да мен анам ючюн баргъанма. Аны бир кёрейим деп. Ол а манга къууанмагъанды. Баш иесине, сабийлерине да: «Эгечим келгенди бир кесекге», – деп, ма алай кёргюзтгенди мени. Къызымды деб а айталмагъанды. Баям, уялып. Къызы, жашы, аталары да манга бек жарыкъ эдиле, алай а жюрегими бир зат кемиргенлей тура эди. Артда уа Исмайыл келди тюшюме: «Юйге къайт», – деп.

– Сора жашынг бла жашайса. Анга къарындаш, эгеч къошмагъанса.

– Жангызды. Къайын анам бла тургъанма,  ол да бизни къоюп кетгинчи. Жашчыкъ окъургъа киргенде, кёчгенме бери, бир кесекни биргесине турайым деп. Къайыным жашчыкъгъа берген  фатарда жашайбыз. Эки къызы барды Ачемезни. Жашчыкъны да бек сюеди.

– Элде юйюгюз а?

– Ол да турады. Ары терк-терк барыучубуз. Сюйсенг, мен сени да элтирме ары. Анда жулдузла тюз да юй башда тохтайдыла. Хауаны уа солугъан угъай, ичген этесе. Сат дегенле бардыла, алай жаным сауда алай эталмам. Ахлуларым бла бир къабырлада жатаргъа сюеме.

Мен зат сормайма, ичимден сагъыш этсем да. Антонина кеси айтады:

– Оруслу болгъанлыкъгъа, саллыкъдыла ары, эфенди бла сёлешгенме. Анабыз да алай айтыучу эди: «Гюняхды адамланы тил, дин жаны бла да айырыу. Аллахны бирлигине ышаннган къалай билмейди бу дунияда кимни да Ол жаратханын?» – деп.

Ушакъ нёгерим, бир кесек кеси сагъышына кетип, ызы бла:

– Анда юйде къабыргъалада къартларыбызны суратлары тагъылыпдыла. Эртте анда жашагъан адамланы. Иги адамланы, сыйлы адамланы. Келсенг, кёрюрсе. Юйню къабыргъалары къуру болсала, юй сокъурча кёрюнеди. Аланы къалай алып чыгъарма тагъылгъан жерлеринден?

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: