Дерсле къайсы тилде берилселе, тапды?

Ёз тилинде эркин сёлешиу хар инсаннга да магъаналыды. Алай жылдан-жылгъа ол адамлагъа бютюн къыйын бола баргъанчады. Ана тиллени сакълар муратда къырал, регион даражада да мадарла этиледиле. Алгъаракълада уа мектепледе башланнган класслада битеу дерслени ана тилледе берирге деген башламчылыкъ чыкъгъан эди. Ол сабийлеге тиллерин тынгылы билирге болушуругъу хакъды, алай толусунлай ана тиллеге кёчюу тюзмюдю. Аны юсюнден башха-башха жерледе жашагъан газет окъуучуларыбыздан соргъанбыз.

Алай бла нальчикчи Тилланы Лейля  сабий ана тилин билирге керек болгъанын чертеди. «Болсада, битеу предметлени тауча неда къабартыча юйретиу уллу жангылычды. Биз Россейни гражданларыбыз. Сора орус тилни тынгылы, шатык билмей къайры барлыкъбыз, не этерикбиз. Химиядан, физикадан, алгебрадан, кёп башха предметледен ангыламланы къалай кёчюрюрге боллукъду миллет тиллеге? Кёчюрселе да, ол тюзмюдю? Алай юйреннген сабийни артда орус тилге тюзетирге болмагъанча къыйын тюшерикди. Мен билгенликден, алгъа жыллада бу ишни бардырып кюрешгендиле. Сынамгъа талай школну алып, анда башланнган класслада битеу дерслени миллет тилледе окъутхандыла. Артда ол сабийле абадан болгъанда да, орус тилде сёзлени бир бирге жорукълагъа кёре халатсыз байлап, тап сёлешалмай къыйналгъандыла, бир-бирледе аны ючюн кюлкюлю да болгъандыла. Орус тилни билиу башха илмулагъа да жолну ачады, сора сабийледен аллай онгну сыйырыу уа, мен сагъыш этгенден, уллу зорлукъду», - дейди ол.

Булунгучу Мусукаланы Зубайда ана тилни сабийле школда окъумасала, ала анга бир башха жерде юйренирик тюйюлдюле, жангыз юйде сёлешиу да анга азлыкъ этгенине эс бургъанды. Бюгюнлюкде сабийлери ёз тиллерин иги билирге керек болгъанларын ангылагъан ата-анала кёп тюйюлдюле. Орамлада, халкъ аслам жыйылгъан жерледе да асламысында орус тил эшитиледи. Колледжде ишлегенимде окъуучуларым ана тиллеринде сагъышларын айтыргъа сёзле табалмай эдиле. Аны сылтауу – школда бу дерсле иги берилмегениндеди. Ол себепден ана тилледен дерслени борчлу халда юйретиу игиди. Болсада, битеу предметлени тауча, къабартыча юйретиуню тюзге санамайма. Биринчиден, алай этерге методикала, китапла жарашдырылмагъандыла, терминле миллет тиллеге кёчюрюлмегендиле. Бек башы уа - артда сабийле бийик билим алгъанда неда республикадан тышында болгъанда къыйналгъан этерикдиле, деп белгилейди. Тырныаууздан Эбуланы Асият а жетинчи классха дери битеу дерслени малкъар, къабарты тилледе бериуню жаланда бир сылтау бла дурус кёрмейди: ол аланы андан сора билим алыуларына уллу чырмау этерикди, дейди: «Аллай бир замандан сора сабийге орус тилни ангыларгъа, предметлеге кесине жангы тилде юйренирге, тенглери бла байламлыкъла тохташдырыргъа къыйын боллукъду. Биз кёп миллетли республикада жашагъаныбызны эсге алсагъ а, бу проблема бютюн тереннге кетерикди. Башха-башха халкъланы келечилери бир бирлери бла тап ушакъ окъуна бардыраллыкъ тюйюлдюле. Алай, ана тилден дерслени школда тынгылы, магъаналы, терен да берирге кереклиси баямды. Бек башы уа – сабийни ёз тилине юйюрде юйретирге тийишлиди».

Вольный Аулдан Ахматланы Мадинаны оюмуна кёре, бир жанындан бирси жанына чабыу игиликге келтирлик тюйюлдю. Сёзсюз, сабий ана тилин билирге керекди. Алай ол юйюрню борчуду. Ата-анасы башха-башха миллетледен эселе уа, балала къалай болсунла? Алай закон кийирилсе, энчи бир тилни сайлагъанда, сабий атаны неда ананы болушлугъундан кем къалады. Мен кесим къабартылыма, таулу юйде келинме. Сабийлерими садха бергенимде ала эки тилни да уста хайырлана эдиле. Орус тил бла халыбыз осалыракъ эди. Ингирде аланы алыргъа баргъанымда, юйретиучу ала орус тилни иги билмегенлерин жаратмагъанын ангылатады. Мен ала эки тилде эркин сёлешгенлерин ангылатыргъа кюрешеме. Алай ол: «Бизни армянлы нянечкабыз а ала бла къалай сёлеширге керекди да сора?»-деп, манга тынгыламайды. Тилле бла байламлы ма аллай чурумлагъа тюбегенбиз. Школланы юслеринден айтханда уа, ана тилледен сагъатланы къысхартмай, аланы сабийлени сейирлерин къозгъарча къураргъа керекди. Бу соруу бла байламлы мени бир зат жарсытады –сабийим артда,  усталыкъ билим алыргъа сюйсе, вузгъа кираллыкъ тюйюлдю. Ала орус тилде бош сёзлени окъуна келишдирип айталмазлыкълары хакъды. Бюгюнлюкде, шёндюгюлю излемлеге кёре, биз жангыз да миллет тилле бла хайырланып ишлеяллыкъ, жашаяллыкъ тюйюлбюз.