Жюзжыллыкъ къартны айтханы

- Сен кёп жылланы жашадынг, акъсакъал, кёпню кёрдюнг, кёп зат билдинг, жашау сынауда акъылман болдунг, мындан арысында да  ёмюрюнг узакъ болсун, айтчы, сен, жашау дегенинг ол неди, къайдан къалай келеди, къайры кетеди, аны жангыдан къайтарыргъа онг бармыды, огъесе уа… Сен жашау жолунгу къалай ёнчелединг, не затынгы тас этип жарсыулу болдунг, бек уллу къууанчынг а не болду, айтчы тамата, неди бу дунияда бек багъалы эмда сыйлы, адам жашаудан тоямыды?

- Хау, мен сау ёмюр жашадым, - жюз жыл болду манга. Кёпню кёрдюм, кёп затха шагъат болдум. Жашау къыйынлыкъланы сынардан къалмадым. Къадар таякъ бла да урду, тюйдю, сууукъ кечеледе тышына атды, бузлатды, юшютдю, жылы жерледе ашдан токъ этип, къуш тёшекледе да жатдырды. Аллах салгъанды мени бери деген патчахлыкъны зорлугъун да сынадым, аны тайдыргъан властьны да кёрдюм – хар ким да бу дунияда тенгди дегенни. Къазауатха да кирдим, юсюм-башым битден толуп, ушкогуму къучакълап, кёп кечелени сууукъ окоплада къалдым, душманнга къажау туруп, къан да тёкдюм, тюшген жараладан кесим да юйюме кючден саулай жетдим. Душманнга аркъамы кёргюзтмедим, жаралы нёгерими сермешде атып къоймай, сыртыма кётюрюп, къазауатдан чыгъардым.

Мамыр жашауда да артха турмадым. Мал да тутдум, бичен да чалдым, колхоз къойла бла таулада  кёп сыртланы къыдырдым. Жауунла тюбюнде уа азмы къалдым, ташла манга жастыкъ болуп, адамлагъа насып келтирейим деп, кёп кюрешдии, аман да эшитдим, сыйлылагъа тенг болуп, атымы кёп жерледе махтау бла да айтдырдым.

Жашау къыйынлыгъы кёп тюрлю чекге жетдирди, андан тюнгюлген кезиулерим да болдула. Алай къыйынлыкълагъа кесими хорлатмадым, тёздюм – «тёзген тёш ашар» дегенча. Юйдегили да болдум, сыйыгъыз тёппемде болсун, юйюр да жайдым. Жашау нёгерим манга керти билек болду, шукур болсун уллу Аллахха аны ючюн, жаннет ол дуниягъа кетген ата-анасына. Къыйналса да, жашау жюкню боюнуна алды, аны бла манга ырахатлыкъ да келди. Атама-анама къарадым, айтханларын этерге кюрешип, жюреклерин къыйнамадым, ёле туруп, ыразылыкъларын бердиле. Ата-анадан ыразылыкъ алгъан а уллу насыпды балагъа.

Ата журтумдан хатасыз къысталып, бийик къарлы тауларымы кёрмегенлей, узакъ жерледе, къум тюзледе журтума термилиб а азмы турдум – аны ачыуун да сынадым. Миллетими къурутургъа кёп залимле кюрешдиле, алай ол тобукъланмады.

Бек уллу къууанчынгмы дейсе, ол а – журтума къайтхан кюнюм. Келдим, кёрдюм, жерими топурагъын уппа этдим, нарт къабырлагъа баш урдум. Минги таугъа чыкъдым, бузларындан ашадым, этеклеринде гара сууларындан ичдим. Чегем тарына барып, анда чучхурлада жууундум, Чирик кёлде уа абидез алып, намаз этдим. Бызынгыгъа барып, ташларын къучакъладым, ийнакъладым, сора атамы тыпырына къайтып, жангыдан юй-журт къурадым.

Жаратылдым, жашауну кёрдюм, аны сынауунда акъылман болдум. Мен кёрмеген бу дунияда не къалды, ангыладым – жашау дегенинг ол кюрешди – къазауатды. Къайдан, къалай келгени уа ол барысы да буйрукъду. Бу дуния уллу Аллахдан келген ийнаннганнга жалгъанды, бизге сынаугъа берилген бир затды, барлыкъ жерибиз а керти дуния – кетеригибиз а ол шартды, бу дуниядан кетген а артха къайтмагъанына мен шагъатма, сен анга толу ийнан, кеси ёмюрюмде да кёрмедим, ары дери да болгъан эдим деп айтып да эшитмедим.

Эм багъалы бу дунияда Ата журтду, чёбюне дери аны сакъларгъа къаты бол. Ата журтну тас этсенг, башхасын санга киши да бермез. Башхада солтанлыкъдан эсе журтунгда  олтанлыкъны сайла. Ол санга мени осуятым болсун. Татлы уа ол жанды, жаным аны жаланда кеси сынагъан биледи. Уллу Аллах да жан татлылыкъны санга сынатмасын.

Мен чачым-башым акъ болгъан, чал сакъаллы къарт киши, билгеними, кёргеними айтайым. Ач кюнюнде сабийге гыржын узатсанг, суусап болгъаннга суу берсенг, къыйынлыгъы болгъанны юсю бла ётюп кетмесенг, жамауатдан кесинги айырып, артха турмасанг, эл жумушуна жараучу сен болсанг, - адам аллынга келир, салам берир, саулукъ соруп, айтханынга сюйюп тынгылар, акъыл сёзюнгю алыр. Ахшылыкъ деген а олду, жашауну ёлчемини да башыды, бу дунияда сенден къаллыкъ да олду.

Жашау дегенинг къыйынды. Алай къыйналмай бизни ата-бабаларыбыз угъай, бизден сора келликле да жашарыкъ тюйюлдюле. Болсада къыйынлыкълагъа кесин хорлатмай, адам къууана билирге да керекди. Не затхамы дейсе? Къууанырча зат жокъмуду да? Айтайым. Эрттенликде – турсанг танг жарыгъына, бахчада алма терекге, кеси ёсген жангыз гюлге, арбазда сабий тауушлагъа. Къууаныр зат а азмыды бу дунияда. Таудан келген черек суугъа, шош ургъан жылы желге, жаз башы бла жырлай келген къарылгъашчыкъгъа. Бир заманда да унутма санга къууанч бергенни, жаратханны, шукур эте бил сен анга – аланы берген уллу Аллахха.

Мен сау ёмюр жашагъанма, ол жюз жыл болады, иги кесек заманды, алай манга ол эшик бла кирип, терезе бла чыкъгъанча кёрюннгенди. Бирде тюнгюлюрге тюшсе да, жашаудан а тоймайды адам.

Эсингде тут, тили болмагъан халкъ миллет болмаз, ери болмагъан а – азат. Ата журтунгу керти къалаууру бол. Халкъ ючюн этгенинг таурухлада къалыр. Акъыл сёзюм а олду эди санга – ким болгъанынгы унутма сен бир заманда да.