«Табийгъатыбызгъа сакъ болургъа излейме»

Бизни республика дунияны эм ариу жерлеринден бири болгъаны баямды. Аны тамаша табийгъатын  кёрюрге жангыз Россейден угъай, тыш къыралладан да кёп адамла келгенлей турадыла.

Аны себепли  туризм айный баргъан жумушладан бириди. Келгенлеге къыйналмазча къонакъ юйле, ашханала ишлегендиле, даражасыча тюбегенле да кёпдюле. Алай туристлеге  аламат жерледе айландырырча, табийгъат бла танышдырырча билимли адамла да керек болгъанлай турадыла. Аллай жашларыбыздан бири Къулийланы Исмайылды. Ол къонакъланы республика бла шагъырейлендиргенден сора да, аэропортда  тюбеп, алагъа къонакъ юй сайларгъа да болушады.

- Бизде тау туризм бек терк айнып баргъаны себепли, бу жумушну къауум жаш болуп башлагъанбыз. Бу ишни сайлагъаным тауланы бек сюйгеним бла байламлыды. Кёп тамаша жерлеге да бара тургъанма, таныгъан да этеме. Къонакъла да, аланы кёрюп, туугъан жерибизни юсюнден эслеринде ариу затла къалсала сюеме. Кеслерине да туристлегеча угъай, ата-бабаларыбыз юйретгенча  сыйлы къонакъгъача сый  беребиз, аны бла чекленмей, тарыхны юсюнден да айтабыз. Келгенлени кёбюсю бла андан ары да байламлыкъ  жюрютебиз, - дейди ол.

Бизни жигитибиз кёп адамгъа къонакъбайлыкъ этеди. Бирле  бийиклеге ёрлемегенлей ариу жерлеге, чучхурлагъа барыргъа излегенликге, башхала  уа таула башына минерге, экстрим, джипинг бла да кюрешир ючюн келедиле. Аланы хар бирине да сюйгенлерича амал этедиле. Аны ючюн нёгери Адрайланы Шамил бла таулагъа минерге жарагъан машина бла тюз жерледе айландырыргъа керекли минивен машинала алгъандыла.

Инсан быллай иш бла кюрешир ючюн, тарых, туризм жаны бла да билими терен болургъа керекди. Адамланы баргъан жолларында саулукъларына чып тюшмезча сакъ болургъа да тийишлиди. Алай бла Исмайыл нёгерлери бла ишни башлагъынчы, кеслери сейир жолланы да тинтгендиле.

Адамны къалгъан жери  да тап болургъа керекди. Къонакъ юй керек болгъанлагъа  Нальчикде «Марал» ашхана - къонакъ юйню иеси Гузойланы Расул бла келишим этип, ары элтедиле. Анда жолоучугъа жашаргъа хар не да тап болгъандан сора да, миллет азыкъла бла сыйланыргъа да амал барды.

 - Мен аш - сууну тыш къабукъларын солугъан жерлеринде къойсала унамайма, кесим да сакъ болама, келгенле ол низамны тутсала излейме. Белгилерге сюйгеним, тыш къыралладан келгенлени саны кёпдю, аланы къылыкълары ариуду. Сау болсунла, тёгерекге сакъ боладыла, бир затха заран тюшюрмезге кюрешедиле, ол а бек къууандырады. Эм алгъа биз, мында жашагъанла, табийгъатыбызны тазалай тутаргъа борчлубуз. Тышындан келген адамла кёбюсюнде Минги таудан башха жерлени юсюнден  зат билмейдиле, Интернетде видеороликледе уа кёп сейир жерле кёргенлерин айтадыла. Тарлада да, тюзде  да  аламат жерле кёпдюле, аланы энчи  тарыхлары да барды, аны бла шагъырей этиучюме,- дейди Исмайыл.

 Келгенле Уллу тау жанын бек жаратханларын да айтады. Ол керти да не къонакъны да кесине сюйдюрген жерледиле. Анда солуу лагерь да болгъаны себепли, туристлени ары да элтедиле. Андан ары да бийикге барыргъа сюйгенле, къарыулары болгъанланы жаяу жол бла элтедиле. Анда Голубев атлы ауушну жанында, кийикле суу ичген  Кичгидар кёлле бардыла. Кёпле билмегенликге, ол журтубузну эм тамаша кёллеринден  бириди. Андан да бийикге ёрлесенг, «жаннет кечеле» деп айтылгъан талагъа чыгъаса, ары адамланы кече къалалырча элтедиле. Ол бийикликде, тёгерекде къарлы тауладыла, кече чууакъ болса уа,  жулдузла тюз къол аязынгдача ариу кёрюннгенлерин айтады Къулий улу.

- Бир кере ары адамланы элтип баргъаныбызда, анда кече къалырча жер хазырланып тура эди. Къонакъланы да къалыр жерлерин тап этип, аш - суу хазырлап, къонакъбайлыкъгъа анда тургъан жолоучуну да чакъыргъан эдик. Кеси аллына ол  бийикликге миннген кишиге жетмиш жылдан аслам эди, Москвадан келгенин да айтады. Тауланы бек сюйгени ючюн, жыл сайын, жай жылыуу келгенлей, анда юйюн, ишин къоюп, бери келип къалгъанын билдиреди. Хар заманда да Огъары Малкъарда, Бызынгыда, Булунгуда бийик жерлеге минип жашагъанына сейир этген эдим,- дейди ол.

Андан сора да, экстрим сюйгенлеге бир аламат жер барды - Булунгуда Байсолтанланы Алимни атын жюрютген тау тёппе. Ол адам кесин сынарча къыйын болгъанындан сора да, бек тамаша жерге саналады. Алай анда къонакъ юйле жетмейдиле, келгенлени анда къалдырырча жерле аз болуп абызыраргъа тюшеди. Башха тау элледеча, туризм анда айнымагъанын белгилейди.

Туризм энди айный баргъаны себепли, кёп чурумла да болгъанын айтады. Белгили маршрутла бардыла, ары кёп туристлени элтедиле.  Жарсыугъа, къарангыракъ болса, чыракъла салынмагъан ючюн жол кёрюнмей абызырайдыла. Дагъыда таулада ташла тюшерге къоркъуу болады, къоркъуусузлукъну жалчытыугъа уллу эс бурургъа керекди. 

Исмайыл оюм этгенича, туризм адамларыбызгъа иги себепликди: «Сен адамланы аламат жерлерибиз бла, тарыхыбыз бла шагъырейлендирген сора да, кесинг саулугъунга да онг этесе. Аны себепли  амаллары болгъан жашла бу жумуш бла тири кюрешселе, бек иги болур деген оюмум барды».