«Право низаны сакълаучусуну усталыгъын сайлагъан эсенг, бу атны кир къондурмай жюрютюрге борчлуса»

10 ноябрь – Россейде Ич ишле органлада къуллукъ этгенлени кюню

Полицияны полковниги Атмырзаланы Мухадинни жашы  Заурбий КъМР-де МВД-ны Эксперт-криминалистика арасыны башчысыны орунбасарыды, криминалистика экспертизаланы бёлюмюне башчылыкъ этеди.  Биз РФ-де Ич ишле органлада ишлегенлени кюнюню аллында аны бла криминалист усталыкъны энчиликлерини, аманлыкъ этилген жерде экспертле къаллай жумушла толтургъанларыны эм кёп башха сейир затланы юслеринден ушакъ бардыргъанбыз.

 - Заурбий Мухадинович, эксперт-криминалист бёлюмню къуллукъчулары бузукълукъ этилген жерге биринчиле болуп жетедиле. Ушагъыбызны аллында алагъа къаллай борчла салыннганларын айтсакъ тюз болур.

 - Эксперт-криминалист бёлюмню къуллукъчулары, аманлыкъны юсюнден билдирилгенлей, следствие-оператив къауум бла бирге жерине барадыла. Алайда битеу шагъатланы ачыкъларгъа, жыяргъа, эсепге салыргъа борчлудула: адамны къол ызлары, чурукъларыны ызлары неда аманлыкъ сауутну хайырланып этилген эсе, окъну гильзасы, автомат, керох неда бичакъ табылыргъа боладыла.

Технологияла айныгъанлары  ДНК-тинтиулени  бардырыргъа онг бергендиле.  Анга керекли   оборудованиябыз барды. Къысха айтханда, бизни борчубуз – аманлыкъ этилген жерни тинтип, ишни болумун шарт ачыкъларгъа, следовательге болушургъады.   

-  Криминалистни  ишинде гитче неда уллу шагъат болмаз?   

- Адамла ишибизни юсюнден кинодан биледиле. Алай ала ишни болумун  тюз кёргюзтедиле деп айталмайма, кёплери уа чырмау окъуна этедиле. Сериалгъа къарап, экспертле  аладача ишлерлерин излейдиле,  аманлыкъны бир кюннге тинтирге боллукъ сунадыла.  

Хау, криминалистни жангылычыны  хатасындан терслиги болмагъан адам жууапха тартылып, керти аманлыкъчы уа къачаргъа боллукъду. Ол а ахырда жарамайды. Аны себепли тинтиулени бардыргъанда, эксперт документлеге къол салады. Жангылыч этсе, уголовный жууапха тартылады. Алай бизге аллай кезиуле болмагъандыла.  Кемчиликле асламында сёзню терс жазыу неда заманны къатышдырыу дегенча аллай халлыдыла. 

- Ишигизни не ючюн сюесиз?

- Экспертлеге полицияны интеллигенциясы дейдиле. Ишде бир кюн экинчисине ушатмайды, къуруда жангы шартланы билгенлей, кёргенлей тураса. Тамамлагъан жумушла эрикдирмейдиле, ма аны ючюн сюеме. 

- Сиз ич ишле органлагъа келгенигизге себеплик этген адам бармыды?

- Жашууланы Исмайылны жашы Хызыр болгъанды манга юлгю.  Ол кёп жылланы башчылыкъ этгенди эксперт-криминалистка арагъа, бу службаны республикада мурдорун салгъанды дерчады. Атам  Хызыр Исмаиловични   хар заманда да  юлгюге салгъанды.  

Ич ишле органлагъа сейирим не заманда да уллу болгъанды, ол сабийликни муратыды. Анга тамата къарындашым Алий  себеплик этгенди, ол тюзлюкге къуллукъ этиуню   юлгюсю эди манга. 

Саратовда милицияны баш школун бошагъанма, криминалистиканы билип, сюйюп сайлагъанма. Усталыкъда жетишиме болдургъан эсем да, устазларымы, биргеме излегенлени къыйынлары уллуду.

Биринчи Нальчикни 2-чи номерли бёлюмюнде къуллукъ этип башлагъанма. Ол кезиуде анга таматасы Уяналаны Руслан эди. Эксперт подразделениягъа уа Къулийланы Мажит оноу этгенди (жаннетли болсун, ауушханды).

ЭКЦ-ны алгъыннгы башчысы Хасан Архестов, араны башчысыны орунбасарлары  Татьяна Царикаева, Хасан  Жолдашев    эксперт службагъа аягъы юсюне болуугъа себеплик этгендиле, жаш специалистлени окъутууда магъаналы ишни тамамлагъандыла.

Службаны ветеранларына, шёндю къатымда ишлегенлеге жюрегимден ыразылыкъны айтыргъа сюеме. Экспертле борчларын биледиле, сынаулудула, аланы ишлери  ючюн бир кере да уялыргъа тюшмегенди.

 Жаш коллегаларыбыз да бардыла. Алагъа уа сынаулу криминалистле шеф болушлукъ этгенлей, юйретгенлей  турадыла. Соруу болса, араны башчысы полицияны полковниги  Мухадин Далелов, мен, энтта бир орунбасары Алим Бадраков да жууап берирге угъай демейдиле, биз ачыкъбыз жаш коллегаларыбызгъа. 

Жашауда тюз жолгъа турургъа боксдан тренерле Хапаланы Салих бла Геляланы Малик да  уллу себеплик этгендиле. Алагъа да ыразылыгъымы билдирирге сюеме. Кёнделенде секция ачып, жашчыкъланы юйретип, бизге жетишимли болууну жашырынлыкъларын ачыкълагъандыла.  

- Къаллай экспертизала болгъанларын айтсагъыз эди.

- Мен таматалыкъ этген бёлюмде тёрели тинтиуле бардырыладыла: дактилоскопия, трасология, баллистика, адамны суратына кёре, технико-криминалист, бичакъланы экспертизасы эмда къол ызланы сюзюу.

Сёзге, техника-криминалист тинтиулени кезиуюнде документ жалгъан болгъаны бла къалгъаны, ол къайда басмаланнганы тохташдырылады.  Баллистика тинтиулени юслеринден башында айта келгенбиз: окъла, сауутла, алагъа кесекле  - барысы да экспертизадан ётедиле.

Шёндю технологияла айныпдыла, орамлада камерала бардыла.  Онг болса, энчи программаны болушлугъу бла излейбиз ишеклини. Алай камерала жетмеген  жерле да къалгъандыла. Бу кезиуде уа аманлыкъчыны кёрген адам бла бирге бузукъчуну суратын ишлейбиз.  Ол адамгъа ушашдырылып, аны таныргъа онг болады.

Ахыр кезиуде шёндюгю технологияланы болушлукълары бла этилген хыйлачылыкъланы саны ёсгенди. Танымагъан адамланы сёзлерине ийнанып, инсанларыбыз кёп жылланы жыйып, асырап тургъан ахчаларын алагъа ашырадыла. Биз а аманлыкъ этилгенине ишекли компьютерлени, телефонланы  экспертизаларын бардырабыз.

 - Шерлок Холмсну криминалистге санаргъа боллукъду. Ол а мурдарланы барысыны да сыфатында бирча белгилери барды, дегенди.  Ол алаймыды?

- Бу теорияны италиялы психиатр Чезаре Ломброзо жарашдыргъанды.  Бирде ауур аманлыкъны этген адамны сыфатына къарасанг, асыры жууашдан, бу а уллу да сёлеше болмаз, дериксе. Адамланы барысын да бир марда бла ёнчелеген, сылтау болмай, жаланда тыш сыфатына кёре аманлыкъчылагъа къошхан терсди.

- Биринчи бардыргъан экспертиза уа эсигиздемиди? Усталыгъыгъызда эм къыйын неди?

- Дактилоскопия тинтиуле бардырсанг, энчи порошокланы хайырланаса. Эсимдеди, вуздан сора биринчи экспертизагъа баргъаным. Билимими кёргюзтеме деп, фатарда  аллай бир порошокну къоратханма!  Шёндю аны ышарып эсиме тюшюреме, ол кезиуде уа фатарны иеси, юйюмю къалай тазаларыкъма деп, бек жарсыгъан эди.

 Аманлыкъ этилген жерде, бютюнда уа адамны ёлтюрселе,   бек къыйынды. Ол кимни эсе да атасы, жашы  болгъанын ангылайса, сезимлеринги букъдургъан, унутхан къыйынды.

Республикагъа  2005 жыл эм аны ызындан жылла  къыйын болгъандыла. Аманлыкъчыла Нальчикге чабыууллукъ этгенде, андан сора кезиуде право низамны сакълаучула ёлтюрюлгенде, терроризмге къажау операциялада  экспертизаланы бардыргъанбыз.

Шёндю хал контрольдады, право низамны сакълаучула тамамлагъан жумушланы хайырындан тынчлыкъ тохташдырылгъанды. 

 - Аллай жарсыулу болумла саулукъгъа заран салмай къоймайдыла. Аладан солугъан а къалай этесиз?

- Спорт бла аламат табийгъатыбыз болушадыла. Рюкзакны да алып, таулагъа кетип къалама. Адыр суу бла Чегем аууш бютюнда сейир жерледен  бирлеридиле. Тауладан жангырып къайтаса. Тыш къыраллада солургъа керекди дегенле бизни тауланы кючлерин, сейирликлерин кёрмегендиле.

- Полициячы, ишчи кюн бошалгъанлай,  борчларын унутуп къояргъа эркинмиди?

-   Право низамны сакълаучусуну усталыгъын сайлагъан эсенг, бу атны кир къондурмай жюрютюрге борчлуса. Солуудамыса, ишдемисе  – башха тюйюлдю. Бузукълукъ, терс иш этилгенин кёрмегенча этип къояргъа жарамайды. Полициячыны баш борчу – инсанлагъа болушуу, аланы эркинликлерин сакълауду. Мен полициячыны формасын кийип турама. Аны даражасын тюшюрюрге   ахырда эркин тюйюлме.

 - Ушагъыбызны аллында атагъызны сагъыннгансыз. Биз барыбыз да юйюрюбюзню, тукъумну, миллетибизни келечилерибиз…

- Устазланы юйюрюнде ёсерге насыбым тутханды.  Атам Мухадин Мустафаевич Кёнделенни 8-жыллыкъ орта школуна башчылыкъны кёп жылланы этгенди. Ол малкъар тилден бла адабиятдан окъутханды. Дерсге ол биринчи мени соргъанды. Жашым окъуп келмесе, башхаладан излерге эркинмеми, деучю эди. Ол  мени  низамлыкъгъа юйретгенди. 

Анам Жабелланы Исхакъны къызы Сакинат а орус тилден бла адабиятдан окъутханды. Ол   китапланы сейир дуниясын ачханды. Заманым жокъду окъургъа дегенле кеслерин алдайдыла. Телефон бла кюрешип тургъандан эсе, окъугъан игиди.

Устаз ызны династиясын а кичи къарындашым Мухтар  андан ары бардырады. Ол Кёнделенде  школну директоруду бюгюнлюкде.

- Атагъызны хайырындан тау тилни  иги  биле болурсуз?

- Хар адам да ана тилин билирге борчлуду. Тил -  миллетни тарыхыды, культурасыды. Ана тилинде сёлешмеген, сабийлерин юйретмеген келир кезиуде къоранчлыды.

Дагъыда бир затха эс бурлукъ эдим. Ата-анала сабийлерин окъуугъа башха жерлеге иерге сюймейдиле. Мен акъыл этгенден, ол терсди. Бизни халкъ не заманда да билимине кёре алчыланы санында болгъанды.  Башха жерледе билим, сынау жыйышдырып келселе, артда   туугъан журтларын  айныталлыкъдыла.

- Биз профессионал байрамыгъызны аллында тюбейбиз. Ишчи нёгерлеригизге къаллай алгъыш этерге сюесиз?

- Бек алгъа саулукъ тилейме. Ишге къууанып, учунуп келирлерин тежейме.  Жаш полициячыланы уа окъургъа, сынауларын, билимлерин ёсдюрюрге, право низамны сакълаучуну атына кертичи болургъа чакъырама.