Тохташдырылгъан тёреле бла бирге жангычылыкъланы да хайырлана

«Устазны бла насийхатчыны жылын» сагъына, Нальчикде онсегизинчи номерли школну директоруну окъутуу-юйретиу жаны бла орунбасары Жеттеланы Людмиланы сайлагъан усталыгъына кертичилей къалгъанын, аны бла бирге уа аслам тёлюню тюшюндюрюуге 50 жылдан асламны ичинде уллу юлюш къошханлай келгенин чертирге тийишли кёребиз. Ол бу мектепге 1971 жылда ингилиз тилден устаз болуп келген эди эм алгъа. Андан бери уа, белгилегенибизча, сайлагъан усталыгъына кертичилигин ачыкълай, жетишимли да бола, окъутханларыны жетишимлерине да къууанады.

Людмила Юрьевна Къыргъызстанда туугъан тёлюденди. Нальчикни тогъузунчу номерли школун айырмалы бошап, КъМКъУ-ну роман-герман филология факультетини ингилиз тил бёлюмюнде билим алгъанды.

Ол кесини къадарын къайсы жол бла байламлы этеригине аппасы, белгили революционер Мусукаланы Ахмат бла атасы Юрийни юлгюлери себеплик этгенлерин да айтады. Атасы уа аслам жылны Нальчикни солуу паркына таматалыкъ этип да тургъанды.

Аны усталыкъ сайлаууна уа уллу къошумчулукъну эл устаз Евдокия Николаевна Басина этгенди. Къыргъызстанда мектепге жюрюген кезиуюнде таулу къызчыкъ, ол а анда сегиз классны тауусханды, ингилиз тилге бу оруслу тиширыудан юйреннгенди. Ол а болмагъанча сейир, сабийле сюйюп барырча къурагъанды кесини дерслерин. Андан сора да, алагъа адамлыгъы, усталыгъын билген бийик даражасы бла да юлгю бола, Мусукаланы къызчыкъларыны ингилиз тилге, устазлыкъгъа да сюймеклигин ышыргъанды.

Ол онсегизинчи мектепде ишлеп тебирегенинде мында окъуучула юч сменнге жюрюгендиле. Къыралда билим бериуню ма аллай тюрлениулерин да кёрген педагогду: бу школ Искож микрорайонда алыкъа жангыз эди, юч сменнге бери 2700 сабий келгенди; бюгюнлюкде уа шахарны бу тийресинде юч мектеп барды эмда бир сменнге ишлерге, къалгъан заманда уа окъуучулагъа ангыламай къалгъан затларын терен тюшюндюрюрге неда сынаулагъа хазырланыргъа болушургъа онг чыкъгъанды.

Анча жылны ичинде ишлей, аны кесини энчи устазлыкъ ызы да къуралгъанды. Ызындан келген жаш педагогланы да юйрете, ол бир заманда да кесини билгенин, ангылагъанын бир инсандан аямагъанды. Ата-аналаны, коллективни жанындан да анга хурмет, ыспас да уллуду. Ата-аналаны уа школ бла байламлы бир жумушлары бар эсе, ала эм алгъа директоргъа угъай, Людмила Юрьевнагъа келедиле.

Аны устазлыкъ жаны бла энчи хунери барлыгъын биргесине ишлегенле, ол бардыргъан ачыкъ дерслеге къатышханла да эслегендиле. Ол бир жерде турууну, жангыз бир амалгъа кёре ишлеуню сюймегенди. Советлени къыралыны кезиуюнде бирча программа, бир кибик дерсликле болгъанларына да къарамай, сынамлы устаз жангы затланы излерге, окъутуугъа аланы кийирирге излегенди.

Ол бардыргъан семинарларында ары келгенлеге бир кере кёргюзтген амалланы къайтарып турургъа да сюймей, ала жангы затха юйреналлыкъ тюйюлдюле деген акъылда аланы сейирсиндирир, эслерин бурдурур эмда дерслеринде себеплик этер мадарланы билдиргенди. Алай бла Донецк шахарда Шаталовну битеуроссей курсларында да болгъанды. Алада уа дерсде устазгъа таянчакълыкъ, болушлукъ этерик юлгюлени конспектин жарашдырыргъа эмда аны къалай хайырланыргъа тийишлисине тюшюннгенди. Ол дагъыда Устазланы Битеуроссей съездлерини бизни республикадан келечиси да болгъанды. Аны ючюн къууаннганын а бюгюн да жашырмайды.

– Советлени кезиуюнде бир кибик программа болгъаны – ол бир жанындан бек иги да, тынч да эди. Хар затынг да хазыр, ал да ишлеген эт ансы. Тынчлыгъы неде эди? Сёз ючюн, сынамы болмагъан жаш адам мектепге ишлерге келсе, ол къалай дерс берирге, не программаны хайырланыргъа билмей, къыйналмагъанды.

Мени акъылым а былайды – къайсы заманда да устаз чыгъармачылыкъ бла кюрешгенлей турургъа керекди. Излеуню, тинтиуню бардырыргъа. Бюгюнлюкде, школгъа мен окъутханланы туудукълары жюрюген заманда, аланы алларында кесими тас этмегениме къууанама. Эрттеден бери ишлеп, жаланда бир затха тюзелип къалмай, шёндюгю окъуучугъа сейир болгъаныма да. Бусагъатдагъы устазгъа уа алайсыз жарамайды. Сора бюгюннгю тюрлениулени юслеринден айтхан заманда, школ аллай институтду – анга да заманнга кёре ала керекдиле, – дейди ушагъыбызны кезиуюнде сынамлы устаз.

Кертиди, энди бюгюнлюкде окъутууну, юйретиуню да игилендириу бла байламлы педагогланы жууаплылыкълары иги да ёсгенди. Бусагъатда, экспертле чертгеннге кёре, сабийлеге мектепде берилген билдириу алгъындан эсе он кереге асламды.

Аны себепли уа устаз ишин сейир къураса, ол берген дерсин да алагъа сюйдюраллыкъды. Билимли, ишлеген педагогну уа окъуучула да терк эслейдиле, аланы аллай адамгъа хурметлери да энчи болады. Ол даражагъа жетер ючюн а адамлыкъ, профессионал ышанла да бийик даражада болургъа, айный, заманны излемине келише да барыргъа керекди. Бу затла уа Людмила Юрьевнада, айхай да, бардыла.

Ол кесини дерслерин сейир къурай билгенича, белгилегенибизча, мектепни окъутуу-юйретиу ишини тынгылы даражада болуруна жууаплы болгъанлай келеди. 1991 жылдан бери школну таматасыны орунбасарыды. Аслам тёлюню юйретиуге, алагъа билим бериуге къошхан юлюшю ючюн «РФ-ни Халкъны жарыкъландырыууну отличниги» деген даражалы атны жюрютеди, республиканы Башчысыны, Жарыкъландырыу министерствосуну дипломлары, Сыйлы грамоталары бла да дайым белгиленнгенлей турады.

1986 жылда уа бизни республикадан устазланы къаууму орденле, майдалла бла саугъаланнган эдиле. Мусукаланы Юрийни къызы Людмила да ол педагогланы тизмелеринде болгъанды. Ол Урунуу махтаулукъну ючюнчю даражалы ордени бла саугъаланнганды.

Къыралда сынауланы сабийле ЕГЭ халда берип келгенли да онсегизинчи школда ол жаны бла система тап жарашдырылгъанды. Сёз ючюн, математикадан, орус тилден экзаменлени окъуучула репетиторсуз бераладыла. Ол а завуч, дерследен сора да, темалагъа факультатив, электив курслада, къошакъ дерследе да теренирек тюшюнюрча онгну тынгылы къурагъаныны себебинденди.

Тыш къыраллы тиллени билиуню юсюнден айтхан заманда уа, алыкъа бирси къыралладан артха къалгъаныбызны айтады ушакъ нёгерим. Школлада, бийик окъуу юйледе да аны бла байламлы окъутуу ол сюйгенча даражагъа жетмегенин да. Жангы дерсликле, программала, аудиоматериалла болгъанлыкъгъа, ала бла ишлеуню чыгъармачылыкъ тюрлюлерин излегенлей турургъа кереклисин да белгилейди. Ол халда жаланда ингилиз тилни устазлары угъай, бирси дерслени окъутханла да ишлерге тийишли болгъанларын черте, алай бла ала сабийлени сейирлерин да къозгъап, жетишимли да боллукъларына ийнанады.

Людмила Юрьевнаны баш иеси Жеттеланы Бузжигит да устазды. Ол технологиядан дерсле береди. Экисини да сабийлени окъутхан заманларын бирге къошуп айтханда уа, ол энди 78 жыл чакълыды. Бузжигит Азретович 2022 жылда КъМР-ни Башчысыны премиясына Окъуучуланы битеуроссей дерс олимпиадаларыны регион урумунда технологиядан хорлагъан окъуучуну анга хазырлагъаны ючюн тийишли болгъанды. Аллай жетишимлери уа аны дагъыда бардыла.

Ала экиси да бир юйюрлю болгъанлы энди 53 жыл толгъанды. Жаш бла къыз ёсдюргендиле, аланы эмда туудукъларыны жетишимлерине къууанадыла. 2015 жылда уа алагъа «Сюймеклик эмда кертичилик ючюн» деген майдал да берилгенди. Бюгюнлюкде да сынамлы устазла дерслерине ишге биринчи кере баргъанча хазырланадыла.