Хрусталь люстра

Хурметли окъуучубуз Темуккуланы Адилни жашаудан алыннган сейир  хапарларын газетибизде дайым басмалай туруучубуз. Аны жигитлерини къадарлары кимни да эсин бурурчадыла.  Бу жол да аладан бири бла сизни шагъырей этерге сюебиз.

Кысхады адамны эси. Артыгъыракъда кесини гюняхлы, айыплы ишлерин терк унутады, огъесе унутургъа сюйгенденми болур…

Психиатрияда жатхан Мариям, бир жайыкъгъан ууахтысында жаш заманын кёз аллына келтирип башласа, ол а арт заманда терк-терк болуучуду,  эсине анасыны анга ачыуланып, къычырып айтхан сёзлери келедиле: «Бу хужулукъ базарынгы къой! Сабийинге къара! Мен бюгюн сау эсем, тамбла шаума. Саулугъум жокъду. Мен Лейлячыкъгъа тынгылы къараялмайма. Ач да болады, ауругъан да этеди. Юч жылчыгъы толмагъан сабийни мени юсюме атып, кесинг а айла бла жер этекледе къыдырып… Анга бир хата болуп къалса, экибиз да бетибизни элге не айтып чыгъарлыкъбыз!» - деп, къызына эрттеден бери айталмай тутхан жюрек къыйынын тёкген эди анасы Фазий. Алай тыялмады аны узакъ базардан: «Сен ёлмегин, аначыгъым, бир ыйыкъ да турмай, къайтырыкъма: заказларым бардыла да, бу затланы терк окъуна сатып къоярыкъма. Андан сора уа къойдум узакъгъа барыуну. Эшгенчиклерибизни, учузуракъ болса да, Долинскийде жюн базарда сата турурма, Лейлячыкъны ауурлугъун да алырма юсюнгден». – деп, жойкъулланып, ташайгъан эди анасындан, баласындан да багъалы базарына.

Бу иш озгъан ёмюрню жетмишинчи жылларында, эшиу керти да уллу хайыр келтирген заманлада болгъанды. Ахчагъа итиниую къоймай эди Мариямны, юйюнде олтуруп, сабийин ёсдюрюрге, тарта эди аны узакъ жолоучулукъгъа. Тюзюн айтса, тиширыуну терслерча тюйюл эди: юйде эркегырыу жокъ, ырахын анасы бла кеси, сора гитче Лейлячыкъ. Ол да бир къарыусуз сабий…

Мариям, айтханыча, бир ыйыкъдан угъай, айдан да къайтмады. Юйге къагъыт жазып да хапар излемеди анасындан, къызчыгъындан да. Бир кюн Лейляны аммасы, къан басымы кётюрюлюп, башы хайран болуп, тёшегинден туралмай къалды. Лейлячыкъ а отоуда, кесчигин жубата, айланады.  Сабийни ачы къычырыгъы амманы ундурукъдан тургъузду. Лейля, къыптычыкъ бла ойнай болуп, жыгъылгъанда, къыптыны жютюсю кёзчюгюне кирип къалгъан эди. «Оу, кюнюм къуругъан, юйюме къан жаууп къалды да!» - деп, Лейлячыкъны кёзюнден къыптыны тартып алгъанында, кёз, сыннган жумуртханы ичи тёгюлгенча, тышына тёгюлюп тура эди. Врачлагъа жетдирдиле, алай, не кюрешдиле эсе да, жара экинчи кёзчюгюне да ётдю да, сабий тынакы сокъур болуп къалды. Жарыкъ кюнчюгю къарангы кечеге айланып, жашау этерге кюрешеди.

Амма, бу къыйынлыкъда аны хатасы болгъанча, кесине кечалмай, кёп да жашамай ёлдю. Мариям а, юйюне тюшген палахлада аны аз да хатасы болмагъанча, жашайды. Кеси кесине уа былай кёл этеди: анам ёлдю, ёлмезге депми туугъан эди; къызчыгъым къыяулу болду, къадарчыгъы алай болур эди харипчикни… Аллахха шукур, бизни къырал сокъурланы да атып къоймайды. Брайльни энчи методикасы бла окъургъа, жазаргъа юйретеди, иш усталыкъ да алдырады. Ол себепден мен аны кесича сокъур сабийле тургъан интернатха берейим, кесим а жашаууму къурайым. Манга болгъан кимге болду деп, кесини къыйынлыгъына кёмюлюп, жарыкъ дуниягъа кёз ачмай тургъанны Уллу Аллах да сюймейди деучюдюле.

Ол сагъышла бла тёрт жылчыгъы энди тола келген, эки кёзюнден да сокъур къызчыгъын аллай сабийле жашагъан-окъугъан интернатха элтди. Директоргъа толу сёз берди: сабийни не керегине да къарап турургъа, каникуллада уа юйге алыргъа да. Балачыгъ а, жюрекчиги бла сезген болур эди анасыны таша муратын, аны этегине тагъылып, бошларгъа унамай, кёп жиляды. Анасыны кетгенине тюнгюлгенден сора тынчаяракъ да болду. Андан ары Мариям къызын излемеди, кесини жашауундан аны бир жанына чыгъарып къойду. Эсине да тюшюрмейди ана сакъат сабийин, къарап кёрлюгю да келмейди. Андан арысында Мариям бла къызчыгъыны жашаулары бир тюрлю байламлыкъ болмай ётюп барады. Мариям, он жылны базарлыкъда айланып, кёп ахча жыйышдырып, шахарны бек сыйлы районунда эркин фатар алгъанды да, анга тынгылы ремонт этдиреди.

Лейля да уллу къыз болгъанды. Брайльни методикасы бла сокъурланы харфлыгъы бла окъургъа юйреннгенди. Кёзден къыяулуланы предприятиясында махтаулу урунуп, иш хакъы да бар. Шахарны ортасында сокъурлагъа ишленнген юйде фатары да. Юйюнден узакъ кетмей, «акъ таякъчыгъы»  бла орамда да айланады.

Болсада Мариям бла Лейлягъа энтта да бир кере тюбеширге буюрулгъан эди…

 Ол а былай болгъанды. Ол кюн жылы эди да, Лейля, орамда бир кесек айланып келейим деп, акъ таякъчыгъын  алып, тышына чыкъды. Мариам а жангы фатарына салыргъа бир омакъ, бек багъалы люстра сатып алды да,  тюкенден чыкъды. Тиширыу аны коробкагъа да салмай   адамла кёрсюнле дегенча  къолларында тутханлай, таксиле болгъан жерге атланды. Бети жарып, къууанып, хрусталь люстраны отоууна такъса, къалай ариу, айбат боллугъуна къууанады. Да не! Ол заманлада хрусталь адырла бла, хрусталь люстрала адамланы къолайлы жашагъанларыны белгиси эдиле, даражаларын бийикге кётюре эдиле.

Бу омакъ люстраны кёрген адамла, ышарып, Мариямгъа, бир жанына туракълап, жол къоя эдиле. Люстраны аллына къара кёзлюкле бла бир адам, бир жанына турмай, тюзюнлей келеди. Мариям атламын шош да этген эди, алай ол адам а келе келип, кесин люстрагъа ургъан эди. Багъалы хрусталь, иесини къолундан ычхынып, къаты асфальтха тийди да, муру-чуру болуп жайылды. Мариям ассыры чамланнгандан, къаны къартыкъгъа сыйынмай, чабып,  сокъур къызны акъ таягъын бир жанына  тюртдю, жаягъына да урду, тюртгенинде уа ол бордюргъа абынып жыгъылды да, кёзлюклери бир жанына чачырадыла. Бир къауум адам тохтап, бу сейирликге ауузларын ачып къарайдыла. Мариям а, акъылындан шашханча, къычырады.

 - Къарачыгъыз, бу сокъур тонгуз манга не этди! Мен бу люстраны бек багъа берип алгъанма – минг бла жарым сом. (Ол заманны ахчасы бюгюннгю сомлача тюйюл эди). Сокъур - Аллахны жауу деп бошму айтылгъанды? Аллын кёрмей эсе, юйюнде турсун, адамла ортасында не анасыны тёшюне айланады кесинлей? Анасы уа къайда къара кёрде къалгъанды, къайда къула тюздеди, къызы бла нек айланмайды. Алайгъа келген милиционер жашха айланып а: «Тёлетмей къоярыкъ тюйюлме, атасы-анасы тёлесинле», - деп, протокол жазарын изледи.

Сокъур къызгъа уа адамла ёрге турургъа болушдула. Мариямны къатына жанлатдыла. Ол а уллу къычырып, адамланы элгендирип: «Анам! Аначыгъым! Сенсе, мен сени бетинги кёралмагъанлыкъгъа, ауазынг а эсимдеди, деп сёлешди. Ол а, къызыны бетине тюрслеп къарап, бир кёзюнде къыпты жараны эследи…». Мариямны бети кетип, кёзлери бир жанына болуп: «Мен аны танырыкъ тюйюлме. Мен аны танырыкъ тюйюлме…» деген сёзлени тохтаусуз къайтара,  алайдан къачып тебиреди. Милиционер Мариямны тохтатып, сени люстраны сындыргъаннга дауунг бармыды,  деп сорду.

Ол а, чачы тозурап, кёзлери да бир тюрлю къарап, бу сёзлени къайтарып-къайтарып айтады: «Мен аны танырыкъ тюйюлме… мен аны танырыкъ тюйюлме»… Милиционер Мариямны паспортуна къарап,  фатарына элтди. Къоншусуна уа скорыйни чакъырыгъыз,  деди. Келген врач тиширыу бла сёлеширге кюрешди. Алай ол а, бир жерге къарагъанлай, кишини да кёрмей: «Мен аны танырыкъ тюйюлме. Мен аны танырыкъ тюйюлме…» - деп,  тохтамай къайтара эди. Врач, Мариямны халына къарай кетип,  айтды: бу мени саусузум тюйюлдю. Мынга психиатр къарарыкъды…