«Манга балны кёплюгю угъай, аны игилиги керекди»

Бизни тау эллерибизде  чибинчилик бла кюрешгенле бардыла.  Балны саулукъгъа уллу хайыры болгъаны да  белгилиди, аны сюйгенле да кёпдюле. Алай бал чибинлени кеслерини энчи жашаулары,  ишлерге итиниулери болгъанын билгенлени саны азды. Аны себепли биз  Рахайланы Тахир бла аны юсюнден ушакъ этгенбиз. Ол Бызынгыда жашайды,  бу иш бла кёп замандан бери кюрешеди.

- Чибинчилик бла къалай кюрешип башлагъансыз? Къыйынмы эди аланы халларына  юйреннген? 

- Мен чибинлени жайгъанлы  он жыл  болады. Бек биринчиден, сатып алмай, юйде бал болсун деген оюм бла башлагъан эдим. Тюзюн айтханда, къыйын тюйюлдю.  Маллагъача, эрттенден ингирге дери  къарап турургъа кереклиси жокъду. Ала кеслери алларына жашайдыла. Биринчи жыл  бал чайкъаргъа тюшгенде, бек къыйналгъанма, сынамым болмай (таракъланы жыйып, чибин кирмезча бир отоугъа  элтип, анда чайкъаргъа керекди.)  Юйдегим бла бирге аш юйге жыябыз.  Ол кезиуде чибинле баллары ючюн уруш этиучюдюле. Мен таракъланы алып, юйге  киреме.  Алайлай ары  къайдан эсе да кёпден- кёп чибин кирип башлайды.  Аладан бири  тешик табып, бирсилерин да юйретип,  балларын сыйырыр муратда  бизни талайдыла. Мен чайкъап, ала артха ташып, кючден бошагъан эдик ол кюн. Андан бери сирнек сыйыныр жер да къоймайма таракъланы элтирик отоуда.

Халлары уа бек сейирди, хау.  Адамланы къурулушлары  аладача болса,  бек иги боллукъ эди. Кеслерини бегимлери окъуна барды. Мен окъугъан да этгенме, алай кесим къарай башлагъанлы андан да сейир кёрюнеди. Сёз ючюн, хар бал батманны ичине кирген  жеписини  ич жанындан къалауур сюеледи. Къалауурлукъну кезиу-кезиу этедиле.  Балсыз келген чибинни  къурулай батманнга иймейдиле. Ала кеслери да тохтамагъанлай ишлеп турадыда, аны ючюн айтыла да болур, бал чибин кибик ишлейди  деп.  

- Бал чибинле кеслерини иелерин таныгъан этедиле, аны себепли къапхан да этмейдиле деген оюм кертимиди?

- Иелерин таныгъан этедиле деп айталлыкъ тюйюлме, алай сен алагъа тиймесенг, хыны этмесенг, терк тебип, кесинге эс бурдурмасанг,  ала санга тиерик тюйюлдюле. Кеслери да дух, аракъы ийислени, кёзге бек уруннган жарыкъ  тюрсюнлени сюймейдиле. Ичлеринде тыншчыкъ айланып турсанг, аны жаратмасала, бир талай кере кеслерин юсюнге уруп кетерикдиле. Ала излегенни  этсенг, тиймейдиле, бойсунмасанг а, къабаргъа боладыла. Аллергиясы болмагъаннга  да бал чибин къапхан – дарманды, алай  бир-бирлеге жарашмайды.

- Бир жылгъа ненча кере жыяргъа боллукъду балны ?

-Сатып, хайырын алама десенг, эки-юч кере да чайкъаргъа боллукъду. Кеслерин да кырдык къайда алгъа чагъа башласа, ары элтирге керекди. Мен а арбазымда тутама, барысы да  он батман бардыла. Бир жылгъа бир кере бал алама. Манга кёплюгю угъай, аны игилиги керекди. Бал чибинле кеслери да тёрт къычырым узакълыкъгъа барып жыядыла балны.  

- Балны татыуу чибинлени къайда тургъанларына кёре тюрленемиди, игиси уа къайда болады?

- Хау, аны бек уллу магъанасы барды. Балны кёп тюрлюсю да аны ючюн болады, тауда – бир тюрлю, тюзде – башха тюрлю. Ким къаллайын сюйгенине кёре.

Татыуу хансха кёре болады. Не къадар ариу, татымлы гюлле болсала, ол къадар иги бал да болады. Табийгъатда кёп тюрлю дарман хансла ёседиле, ма аладан жыйгъан баллары уа не ауруугъа да жарайды. Бал хар адамны да аш къангасында  турургъа керекди. Кюн сайын къаба турурча, ма ол заманда боллукъду аны хайыры.

- Къышда сууукъ, ач болмазча уа къалай сакълайсыз,  бал чибинле  саулай къышны жукълапмы турадыла?

- Бек биринчиден,  кеслерине жетерча, къыш узуну ач болмай турурча, тамам бал къояргъа керекди. Аны къызгъаныргъа жарамайды, аз салып къойсанг, ала, ач болуп, къырылыргъа да боллукъдула. Батманларында  жылы затла салып хазырларгъа керекди. Мен аланы  хар бирини башына, ич жанына да энчи  кеслерине деп  этилген тёшекле салама. Алай болмаса, чибинле  юшюрге боллукъдула.

Ала  къышхыда жукълап турадыла деген оюм да терсди. Ала кюн азчыкъ  жилтиресе да,  орунларын ариулайдыла, тизгин этедиле. Адамланы араларындача,  эринчеклери да болады. Ишлемегенлей, ашаргъа  сюйгенле да бардыла, алагъа трутень дейдиле. Къышда ол бирсилеге  хазырланнган   балны ашап бошамазча,  трутеньлени къырыргъа керекди.

- Бални игисин а къалай билирге боллукъду?

- Бал татлы угъай, ачыракъ болургъа керекди. Кеси да иничке болуп созулургъа. Кёп тюрлю оюм барды тюрсюнюню юсю  бла да. Тауда балны  игиси  сарыгъа тартыргъа керекди. Аны себепли  бек татлы болса, анга бал туз къошулгъаны баям болады.